Χριστίνα Καρακαντά: «Κατάθλιψη των Χριστουγέννων»

Ακούγεται οξύμωρο να μιλάμε για «Κατάθλιψη των Χριστουγέννων» (γνωστή και ως «Μελαγχολία των Γιορτών) (Christmas Blues)

Ακούγεται οξύμωρο να μιλάμε για «Κατάθλιψη των Χριστουγέννων» (γνωστή και ως «Μελαγχολία των Γιορτών) (Christmas Blues) όταν τα Χριστούγεννα αποτελούν μία από τις πιο εορταστικές περιόδους με στολισμούς, ζεστές οικογενειακές στιγμές, ανταλλαγή δώρων, κοινωνικές εκδηλώσεις, άφθονο φαγητό και ποτό, Κάλαντα, ρεβεγιόν, ξεγνοιασιά, και διακοπές. Όμως η «Κατάθλιψη των Χριστουγέννων», αν και δεν υπάρχει ως διάγνωση σε κανένα από τα Διαγνωστικά και Στατιστικά Εγχειρίδια Ταξινόμησης των Ψυχολογικών Διαταραχών (DSM), αποτελεί συχνό φαινόμενο.

Αιτίες
Οι αιτίες μπορεί να είναι ενδωγενείς ή και εξωγενείς.
Οι ενδωγενείς αιτίες περιλαμβάνουν προσωπικά βιώματα, ανεκπλήρωτες προσδοκίες, καθώς και το τί συμβολίζουν τα Χριστούγεννα για μας. Τα Χριστούγεννα, μια γιορτή που έρχεται στο τέλος του χρόνου, αποτελεί μαζί και μέτρο σύγκρισης, ψυχικής ανασκόπησης, και εσωτερικού απολογισμού όλων των επιτευγμάτων μας (και μη) και των σωστών και λανθασμένων επιλογών μας. Ερχόμαστε δηλαδή αντιμέτωποι με τον εαυτό μας. Με αρνητικές αυτοκριτικές όπως «Πέρασε η χρονιά και δεν έκανα τίποτα» ασκούμε αυξημένη πίεση στον εαυτό μας για τα όσα δεν έχουμε καταφέρει να πραγματοποιήσουμε και παρουσιάζουμε τον εαυτό μας ως αποτυχημένο και άχρηστο. Επιπλέον, υπάρχει και το άγχος της ‘επόμενης χρονιάς’, του τί θα φέρει ο νέος χρόνος σε ατομικό, οικογενειακό, και κοινωνικό επίπεδο. Η αβεβαιότητα για το μέλλον και η μη ευνοϊκή εκτίμηση για το παρελθόν συμβάλουν γενικά στο να χάνουμε τις ελπίδες μας και να νιώθουμε απογοήτευση και μελαχγολία. Επίσης, προσωπικά βιώματα, όπως τραυματικές εμπειρίες που δεν έχουν επουλωθεί, επιδεινώνονται κατά τη διάρκεια των εορτών και προκαλούνε επώδυνα και μελαγχολικά συναισθήματα.
Στις εξωγενείς αιτίες συγκαταλέγονται οι οικονομικές πιέσεις, η συσσωρευμένη κούραση των ημερών, η εμπορευματοποίηση των εορτών και ο υπερκαταναλωτισμός, το αίσθημα μοναξιάς, η απώλεια κάποιου ατόμου (ενός συντρόφου ή του παιδιού που βρίσκεται μακριά), τα προβλήματα υγείας, οι συγκρούσεις σε φιλικές ή ερωτικές σχέσεις, το διαζύγιο, η απώλεια εργασίας ή η ανεργία. Εξωγενής αιτία μπορεί επίσης να αποτελέσει και η αλλαγή του καιρού, όπου η μικρή περίοδος έκθεσης σε φως του ήλιου τον χειμώνα λόγω έλλειψης ηλιοφάνειας και μικρότερων ημερών επιδρά αρνητικά στη διάθεση, στη συμπεριφορά, στην όρεξη και στον ύπνο κάποιων ατόμων (η λεγόμενη Εποχιακή Συναισθηματική Διαταραχή – SAD).

Στην «Κατάθλιψη των Χριστουγέννων» είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς οι γυναίκες και οι ηλικιωμένοι. Για τις γυναίκες, οι υπερβολικές προσδοκίες να ετοιμάσουν τα πάντα στην εντέλεια ώστε να ικανοποιήσουν τους ανθρώπους που αγαπάνε δημιουργούν μια επιπρόσθετη αυτοπροκαλούμενη πίεση με αποτέλεσμα η χαρά του να περιποιούνται αυτούς που αγαπάνε να μετατρέπεται σε άγχος, ένταση, και πολλές φορές δυσαρέσκεια και θυμό. Για τους ηλικιωμένους, οι γιορτές των Χριστουγέννων σηματοδοτούν την ενεργοποίηση επώδυνων αναμνήσεων όλων αυτών που έχουν χάσει – αγαπημένα πρόσωπα, καλύτερες εποχές, την υγεία τους και τα νιάτα τους. Οι ηλικιωμένοι χρειάζονται ιδιαίτερη υποστήριξη και θα πρέπει να μην μένουν μόνοι τους τις γιορτές.

Συμπτώματα
Είναι σημαντικό να διαφοροποιηθεί η παθολογική κατάθλιψη από την μελαχγολία.
Για την διάγνωση της κατάθλιψης, πρέπει να έχει υπάρξει ένα ή περισσότερα Μείζων Καταθλιπτικά Επεισόδια.

Μείζον Καταθλιπτικό Επεισόδιο υφίσταται όταν υπάρχουν τουλάχιστον 5 από τα παρακάτω συμπτώματα (εκ των οποίων οπωσδήποτε το 1 ή το 2):

1. καταθλιπτική διάθεση κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα.

2. έντονη μείωση ή απώλεια του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης σε όλες ή σχεδόν όλες τις δραστηριότητες (που ευχαριστούσαν στο παρελθόν) κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα.

3. σημαντική απώλεια βάρους (χωρίς δίαιτα) ή αύξηση του βάρους (περισσότερο από 5% σε ένα μήνα) ή μείωση ή αύξηση της όρεξης σχεδόν κάθε μέρα.

4. αϋπνία ή υπερυπνία σχεδόν κάθε μέρα.

5. ψυχοκινητική διέγερση/ανησυχία ή επιβράδυνση σχεδόν κάθε μέρα (που την παρατηρούν οι άλλοι, όχι απλά υποκειμενικά αισθήματα διέγερσης ή επιβράδυνσης).

6. κόπωση ή απώλεια ενεργητικότητας σχεδόν κάθε μέρα.

7. αισθήματα – ιδέες αναξιότητας ή υπερβολικής ενοχής.

8. μειωμένη ικανότητα του ατόμου να σκεφτεί (βραδύτητα στη σκέψη) ή να συγκεντρωθεί (δυσκολία συγκέντρωσης) ή να πάρει αποφάσεις (αναποφασιστικότητα) σχεδόν κάθε μέρα.

9. υποτροπιάζουσες (επαναλαμβανόμενες) σκέψεις θανάτου ή υποτροπιάζον αυτοκτονικός ιδεασμός χωρίς σχέδιο ή απόπειρα αυτοκτονίας ή συγκεκριμένο σχέδιο αυτοκτονίας.
(DSM-V)
Για να οριστικοποιηθεί η διάγνωση πρέπει τα συμπτώματα να είναι παρόντα συνεχώς για δεκαπέντε τουλάχιστον μέρες, να αντιπροσωπεύουν μια αλλαγή στην προηγούμενη λειτουργικότητα, να προκαλούν κλινικά σημαντική υποκειμενική ενόχληση ή έκπτωση στον κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλους σημαντικούς τομείς της λειτουργικότητας. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να μην αποτελούν αντίδραση πένθους σε μια απώλεια αγαπημένου προσώπου (εκτός και αν επιμένουν περισσότερο από δύο μήνες). Τέλος, θα πρέπει να αποκλεισθούν σωματικές νόσοι (π.χ. υποθυρεοειδισμός) ή η επίδραση κάποιων ουσιών ή φαρμάκων (π.χ. ουσία κατάχρησης, αντιυπερτασικά) που ενδέχεται να προκαλούν συμπτώματα κατάθλιψης.
(DSM-V)

Η κατάθλιψη μπορεί να χαρακτηριστεί/προσδιοριστεί ως:

– ήπια: τα συμπτώματα δεν είναι περισσότερα από τα ελάχιστα που απαιτούνται και η έκπτωση της λειτουργικότητας είναι ελάχιστη.

– μέτρια: συμπτώματα και λειτουργική έκπτωση ανάμεσα στην ήπια και την σοβαρή κατάθλιψη.

– σοβαρή: αρκετά περισσότερα συμπτώματα από αυτά που απαιτούνται για την διάγνωση και έντονη έκπτωση της λειτουργικότητας.
(DSM-V)
Στην περίπτωση «Κατάθλιψης των Χριστογέννων», συχνά συμπτώματα αποτελούν η έλλειψη ενδιαφέροντος στα έθιμα (στολισμός σπιτιού, ψώνια, δώρα), η κοινωνική απόσυρση, ο αρνητικός τρόπος σκέψης και έκφρασης για τις γιορτές, ο υποβιβασμός και η ελαχιστοποίηση της σημασίας των εορτών ειδικά προς τα άτομα που δείχνουν μεγάλη χαρά κι ανυπομονοσία για τις γιορτές, η ευερεθιστότητα, η υπερβολική κατανάλωση φαγητού και αλκοόλ, οι πονοκέφαλοι και οι δυσκολίες στον ύπνο.

Αντιμετώπιση της «Κατάθλιψης των Χριστουγέννων»

Εάν νιώθετε ότι μπορεί να πάσχετε από την «Κατάθλιψη των Χριστουγέννων», κατανοήστε κι αποδεχτείτε τα αρνητικά συναισθήματα έτσι ώστε να μπορέσετε να τα αντιμετωπίσετε. Αναπροσδιορίστε τις προτεραιότητές σας. Βρείτε τί είναι αυτό που έχει αξία στην ζωή, για εσάς, και ζήστε με βάσει τα ‘προσωπικά θέλω’ και λιγότερο τα ‘κοινωνικά πρέπει’. Προσφέρετε σ’αυτούς που έχουν ανάγκη και εστιαστείτε στις ουσιαστικές, αληθινές, και στενές ανθρώπινες σχέσεις.

Εκτιμήστε τον εαυτό σας γι’ αυτό που είστε και επικεντρωθείτε στα θετικά σημεία σας καθώς και σε όλα αυτά που έχετε καταφέρει, όσο μικρά κι ασήμαντα μπορεί να σας φαίνονται. Μοιραστείτε με τους φίλους σας τις επιτυχίες σας και συγχωρήστε τον εαυτό σας για τα λάθη σας.

Αν αντιμετωπίζετε τραυματικές εμπειρίες και ανοιχτούς λογαριασμούς που σας εμποδίζουν να προχωρίσετε κα να απολαύσετε τις χαρές της ζωής, το χρωστάτε στον εαυτό σας να τον φροντίσετε είτε με την βοήθεια κάποιου ειδικού είτε με την στήριξη των φίλων σας. Μιλήστε τους για το πρόβλημά σας. Οι άνθρωποι που σας αγαπάνε γι’ αυτό που είστε, δεν θα έχουν την παράλογη απαίτηση να είστε ευδιάθετοι από την στιγμή που αντιμετωπίζετε προβλήματα. Έτσι, ούτε κι εσείς θα πιέσετε τον εαυτό σας πέρα από τα όριά σας για να τους ικανοποιήσετε.
Μιλήστε στα παιδιά σας για τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζετε και βοηθήστε και αυτά και τον εαυτό σας να αποκτήσετε ρεαλιστικές προσδοκίες.

Μπορεί η εμπορευματοποίηση των εορτών και ο υπερκαταναλωτισμός να έχουν μετατρέψει τα Χριστούγεννα σε έναν ανταγωνισμό για το ποιος θα προσφέρει ή θα λάβει το ακριβότερο δώρο και το ποιος θα στρώσει το πιο πλούσιο τραπέζι, όμως η πραγματική αξία του ανθρώπου δεν εκτιμάται σε χρήματα και η αποδοχή ενός ατόμου δεν αγοράζεται. Αυτοί που σας αγαπάνε, δεν σας αγαπάνε για τα δώρα σας, αλλά για εσάς.

Εάν πενθείτε: Η διαχείριση του πένθους δεν είναι εύκολη και η αντιμετώπισή του διαφέρει όσον αφορά την προσέγγιση, το χρονικό διάστημα, και την ένταση. Δώστε χρόνο και χώρο στον εαυτό σας να ολοκληρωθεί η διαδικασία πένθους. Εάν θέλετε να απέχετε από τις γιορτές, ζητήστε από τον περίγυρό σας να το σεβαστεί. Εάν όμως αισθάνεστε έτοιμοι να συμετέχετε σε γιορτινές εκδηλώσεις, δώστε την άδεια στον εαυτό σας να γιορτάσει χωρίς να αισθάνεστε τύψεις ή ενοχές ότι μ’αυτόν τον τρόπο δεν τιμάτε την μνήμη του προσώπου που έχει πεθάνει. Η φυσική κι επιθυμητή εξέλιξη στη διαδικασία του πένθους, άλλωστε, είναι κάποια στιγμή να επιλύσετε το δύσκολο συναίσθημα και να ανασυγκροτηθείτε.

Προσοχή στις καταχρήσεις! Η υπερβολική κατανάλωση φαγητού και αλκοόλ έχει αρνητικές επιπτώσεις όχι μόνο στο σώμα μας, αλλά και στη διάθεσή μας. Το αλκοόλ, συγκεκριμένα, επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα επειδή διαταράζει τις χημικές ισορροπίες του εγκεφάλου, προωθόντας την εμφάνιση καταθλιπτικών επεισοδίων. Τα άτομα που έχουν προδιάθεση για κατάθλιψη καλό είναι να αποφεύγουν την κατανάλωση αλκοόλ.

Αποσυνδεθείτε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που πολλά άτομα χρησιμοποιούν για να προωθήσουν μια πλασματική πραγματικότητα, μία ψηφιακή ταυτότητα που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αλλά προβάλει τον ιδανικό εαυτό μέσα από εικονικά χαμόγελα και ποστς με άπειρα φίλτρα. Πίσω απ’ όλη την βιτρίνα μπορεί να κρύβεται μια πολύ διαφορετική πραγματικότητα. Η σύγκριση της δικής σας ζωής με την υποτιθέμενη «τέλεια» ζωή που προβάλουν οι διαδικτυακοί χρήστες δημιουργεί αρνητικές σκέψεις, μειώνει την αυτοπεποίθηση και την αυτο-εκτίμησή σας και αυξάνει τα συμπτώματα μελαγχολίας και κατάθλιψης.

Τέλος, προσπαθείστε να μην ανησυχείτε για όλα αυτά που ούτε ελέγχονται ούτε εξαρτώνται από σας.

Καλές Γιορτές.

Χριστίνα Καρακαντά
Πτυχιούχος Ψυχολογίας του UBC (University of British Columbia)
Μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων (Σ.Ε.Ψ.)