«Προσπαθώ να πω τα πράγματα
με τ’ όνομά τους
και κάθε τόσο συναντώ
καινούργιες δυσκολίες
Λόγου χάρη να πω τη βία, βία…»
(Τίτος Πατρίκιος)
Τα τελευταία γεγονότα βίας προκαλούν θλίψη, αλλά και ανησυχία για το μέλλον της κοινωνίας μας. Ο προβληματισμός είναι πιο έντονος όταν πρωταγωνιστές αυτών είναι οι νέοι.
Γιατί, αλήθεια, τόση βία; Έγινε ξαφνικά η κοινωνία μας τόσο βίαιη; Μήπως οι τωρινές συνθήκες λειτουργούν ως αποχετευτικός αγωγός για την εξωτερίκευση μιας χρόνιας συσσωρευμένης επιθετικότητας; Μήπως η σύγχρονη βία είναι έκφραση μιας απροσδιόριστης απελπισίας και αγωνίας για την επιβίωση; Μήπως ως άτομα και κοινωνία χάσαμε τα σταθερά μας σημεία και την ισορροπία μας και μέσα από τη βία αναζητούμε την επιβεβαίωση ότι υπάρχουμε «δυνατοί» μέσα στην ανομολόγητη αδυναμία μας; Μήπως… μήπως… μήπως… Πολλά ερωτήματα και λίγες οι απαντήσεις.
Φταίνε οι απρόσωπες και «άξενες» πόλεις μας; Φταίει η ανωνυμία μας σε ένα χώρο που επωάζεται το κενό και το αίσθημα ανασφάλειας; Φταίει το άγχος της επιβίωσής μας και η αγωνία μας μέσα σε έναν αδυσώπητο ανταγωνισμό που κονιορτοποιεί τις ανθρώπινες σχέσεις; Φταίει η εξάλειψη των προϋποθέσεων για τη συγκρότηση μιας κοινοτικής συνείδησης; Μήπως τροποποιήθηκαν βάναυσα οι βιολογικοί μας κύκλοι και επιστρέφουμε στην πρωτόγονη κατάσταση;
Αναπάντητα ερωτήματα… Κάθε απάντηση γεννά άλλα γιατί… και ο κύκλος δεν κλείνει.
Μία παράλογη βία διαπερνά το κοινωνικό σώμα και το αποφλοιώνει από κάθε στοιχείο Ηθικής, Ανθρωπιάς και Κοινωνικής Ανοχής… Φαίνεται πως η Αιδώς και η Δίκη δεν έφθασαν ποτέ στην ελληνική κοινωνία κι ας τις διέταξε ο πονόψυχος Δίας…
Μάς λείπουν εκείνα τα πρότυπα που θα μάς εμπνέουν και θα μάς καθοδηγούν… Κάποιοι λένε πως: «Ο Σωκράτης, ο Χριστός, ο Μαρξ, ο Μπετόβεν και ο Πικάσο επηρεάζουν τον τρόπο που αισθανόμαστε, ακούμε, βλέπουμε και σκεφτόμαστε τον εαυτό μας και τους άλλους, με τη δημιουργική τους και μόνον παρουσία… Αντίθετα ο Αττίλας, ο Χίτλερ, ο Στάλιν κι ο Κλειδοκράτορας, επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας με τους μηχανισμούς βίας που ελέγχουν, δηλαδή με την καταστροφική παρουσία τους και μόνον…», («Η εξουσία της βίας», Κλεάνθη Γρίβα).
Οι κοινωνιολόγοι ψελλίζουν κάθε φορά τις ευθύνες του περιβάλλοντος, οι ψυχολόγοι ενοχοποιούν το ασυνείδητο ως το «πρώτο κινούν» της βίαιης συμπεριφοράς μας, οι θεολόγοι επισημαίνουν ως αιτία την απομάκρυνσή μας από τον Θεό, οι Ηθικολόγοι θεωρούν τη βία αναμενόμενη, αφού οι ηθικές αξίες υποχώρησαν και τελευταία οι Γενετιστές ομολογούν πως αυτή είναι η φύση του ανθρώπου εδώ και αιώνες… Η «πεπτωκυία φύσις» μας…
Homo homini lupus
Ο Φρόϋντ συμφώνησε απόλυτα με την παραπάνω ρήση του Hobbes. Ο Στορ μέσα από τις έρευνές του στα ζώα ανακάλυψε πως η επιθετικότητα και η βία δεν είναι μόνον «προνόμιον» του ζωικού βασιλείου. Ο Ρουσσώ που είπε πως ο άνθρωπος γεννιέται «καλός» μάλλον διαψεύστηκε…
Η λογική και η ηθική φαίνεται πως αδυνατούν να τιθασεύσουν τα άλογα πάθη του ανθρώπου.
Ο Γκάντι ενοχοποιεί ως ρίζες της βίας τα παρακάτω στοιχεία που «οργανώνουν και οργώνουν τη σάρκα, το πνεύμα και την ψυχή των ανθρώπων». Αυτά είναι: 1. Λατρεία χωρίς θυσία, 2. Πλούτος χωρίς εργασία, 3. Απόλαυση χωρίς συνείδηση, 4. Επιστήμη χωρίς ανθρωπιά, 5. Συναλλαγή χωρίς ηθική, 6. Γνώση χωρίς χαρακτήρα, 7. Πολιτική χωρίς αρχές.
Κι έτσι φτάσαμε να ιδρύσουμε την «αστυνομία πανεπιστημίου», «αστυνομία για τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς»… και έπεται συνέχεια…
Αλήθεια ποιος θα φταίει για το αστυνομικό κράτος;
Μήπως αυτή η κοινωνική βία ενισχύει την αυταρχικότητα του κράτους; Ωστόσο άλλοι λένε πως η απουσία του κράτους διευκολύνει τους αναίτιους εμπρηστές της κοινωνικής γαλήνης και ζητούν περισσότερο Κράτος και αστυνόμευση.
Καιρός να ξαναδούμε τα προσωπικά μας «δράματα» σε συνδυασμό με τα κοινωνικά «ναυάγια».
Κι αφού τα ένστικτά μας δεν είναι ούτε καλά ούτε κακά και δεν έχουν πρωτογενές ηθικό νόημα, η παιδαγωγική επιστήμη και οι συναφείς θεωρίες πρέπει να προσαρμόσουν τους σχεδιασμούς τους προς την αναγκαιότητα μιας ελεγχόμενης και κοινωνικά αβλαβούς εκδήλωσης της επιθετικότητας. Θα ήταν απογοητευτικό για τον ανθρώπινο πολιτισμό να αποδεχτούμε την άποψη του Crick «Η μοίρα μας είναι τα γονίδιά μας».
Η εξουσία της βίας
Γιατί βία δεν ασκεί μόνο η εξουσία αλλά και η ίδια η βία ασκεί εξουσία. Το αμαρτωλό τρίγωνο: Εξουσία, Δύναμη, Βία…
Έστω και αργά φαίνεται πως δικαιώθηκαν τόσο ο Μαρξ όσο και ο Φρομ:
α. «Η βία είναι η μαμή της ιστορίας»,
β. «Η ανθρώπινη ιστορία άρχισε με μία πράξη βίας».
Όλα αυτά δεν συνιστούν ένα δοξαστικό της βίας ή ένα ρέκβιεμ της κοινωνίας και του ανθρώπου, αλλά θλιβερές διαπιστώσεις μιας πραγματικότητας που πρέπει να μάς προβληματίζει…
Ίσως ο Φρομ να είχε δίκαιο, όταν έλεγε πως: «Ο άνθρωπος δημιουργεί για τον εαυτό του τις σχέσεις μέσα από τις οποίες μπορεί να ικανοποιήσει την καταστροφικότητα που κατοικεί μέσα του και ολοένα εντείνεται», (Ελευθερία και Πειθαρχία).
Πιο κοντά στην αλήθεια, όμως, βρίσκεται και η θέση του Φρόϋντ ως πρόταση ανάσχεσης ή μείωσης τόσο της «ιδιωτικής» όσο και της «κοινωνικής» βίας.
«Τα ορμικά πάθη είναι ισχυρότερα από τα λογικά ενδιαφέροντα. Ο πολιτισμός πρέπει να κάνει μεγάλες προσπάθειες για να περιορίζει τις επιθετικές ορμές των ανθρώπων και να μειώνει τις εξωτερικεύσεις τους με σχηματισμό ψυχικών αντιδράσεων», (Πολιτισμός πηγή δυστυχίας).