Ο μακαριστός Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας, έγραψε κάποτε σε μελέτη του πως ‘’η έννοια του προσώπου είναι έννοια κεντρική στη θεολογία’’. Εξάλλου, πολύ νωρίτερα, οι Καππαδόκες Πατέρες έδωσαν καινό περιεχόμενο στον όρο ‘’πρόσωπο’’, αναπτύσσοντας την θεολογία τους.
Το πρόσωπο της Θεοτόκου θέτει ορισμένους προβληματισμούς που σχετίζονται με την σύγχρονη πραγματικότητα. Ο Θεός τίμησε την Θεοτόκο και στο πρόσωπο της τίμησε την γυναίκα. Επέλεξε να στείλει τον Υιό και Λόγο Του στη γη, μέσα από μία ασυνήθιστη για τα ιστορικά και κοινωνιολογικά δεδομένα της εποχής κένωση, τη θεία σάρκωση, τη στιγμή μάλιστα που ως Θεός θα μπορούσε να σώσει αλλιώς τον άνθρωπο και να μεταποιήσει τα πάντα. Επέλεξε όμως την γέννηση από μία γυναίκα. Με τον τρόπο αυτό ο Θεός καταξίωσε το ανθρώπινο πρόσωπο. Καταξίωσε την γυναίκα. Καταξίωσε την Παναγία.
Εδώ έχουμε αυτό που θα γράψει πολύ αργότερα ο απόστολος Παύλος: ‘’οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ’’ (Γαλ. 3,28). Τον λόγο αυτόν απηύθυνε ο Παύλος στους Γαλάτες, έχοντας υπόψη του τις ιδιαίτερες πολιτισμικές ιδιαιτερότητες της κοινωνίας στην οποία απευθυνόταν. Αν έρθουμε στην σημερινή κοινωνία, περισσότερο επιτακτικά θα ηχούσε ξανά αυτή φράση του Παύλου· δεν υπάρχει διάκριση ανάμεσα στον άνδρα και στη γυναίκα όσον αφορά τα πρόσωπά τους. Δεν είναι ανώτερος ο άνδρας, ούτε η γυναίκα. Και οι δύο είναι υιοί του Θεού και ίσοι απέναντι στον Θεό (Γαλ. 3,26). Αν αντιληφθούμε αυτή την πραγματικότητα, τότε πολλά δεινά θα έρθουν σε πέρας στην σημερινή κοινωνία μας.
Η Θεοτόκος ως Μητέρα του Χριστού σημαίνει το πρόσωπο – πρότυπο για την κάθε μητέρα. Ο ρόλος της μητέρας στην σύγχρονη ζωή και οικογένεια έχει επιφορτισθεί με τόσες πολλές και ποικίλες μέριμνες, σε σημείο που χάνεται αυτός ο πνευματικός δεσμός των προσώπων μέσα στην οικογένεια. Όμως η οικογένεια δέχεται βαρύτατο πλήγμα στη χώρα μας από έναν νόμο ανήθικο που ψηφίστηκε πριν από μερικούς μήνες και εξασφαλίζει το δικαίωμα της μητρότητας ακόμη και στο ανδρικό φύλο. Είναι πλέον εμφανές κι ας μην κρυβόμαστε, πως η ατζέντα της woke κουλτούρας που προωθείτε στη χώρα μας εναντιώνεται προς κάθε τι φυσιολογικό όπως το έχει δομήσει και τοποθετήσει ο Θεός εντός της κτιστής πραγματικότητας.
Βέβαια, δεν έχει χαθεί μόνο ο πνευματικός δεσμός μεταξύ των μελών της οικογένειας, αλλά και ο κάθε δεσμός σχέσης, σύγκρασης, σύνθεσης και αλληλοσυμπλήρωσης μέσα στην οικογένεια, αφού η αποξένωση των προσώπων, πολλές φορές, μέσα στην οικογένεια, οδηγεί στην απαξίωση του ανθρωπίνου προσώπου, το οποίο ορίζεται ως ταυτότητα που πηγάζει από μία σχέση με κάποιον άλλο, καταπώς σημειώνει ο Χρήστος Γιανναράς.
Η μητέρα εργάζεται, μεριμνά για το σπίτι, για την εκπαίδευση των παιδιών. Πολλές φορές οι γονείς φορτώνουν τόσα πολλά στα παιδιά με φροντιστήρια, ξένες γλώσσες, μουσική, τέχνες, επιστήμες, ενώ αγνοούν την πνευματική μόρφωση των παιδιών σύμφωνα με το ευαγγέλιο και την ορθόδοξη παράδοση. Έχει δοθεί γη και ύδωρ στα παιδιά μας, χωρίς να γνωρίζουν ποιος είναι ο Χριστός και η Θεοτόκος, αλλά και ποιον ρόλο διαδραματίζουν στην ιστορία της ανθρωπότητας. Κάποτε η γιαγιά θυμιάτιζε στο σπίτι στις μεγάλες γιορτές, άναβε το καντήλι, προσευχόταν η οικογένεια, ευχαριστούσε και δοξολογούσε τον Θεό ακόμη και για τις ελάχιστες δωρεές, καθώς και για τις εμφανείς και αφανείς ευεργεσίες. Στις μέρες μας τα παιδιά δεν έχουν τέτοιες εικόνες.
Η σύγχρονη πραγματικότητα διαφέρει πολύ. Μιλούμε στα παιδιά μας για την αγάπη και τις δωρεές του Θεού Πατέρα; Μιλούμε στα παιδιά μας για τη σημασία του γεγονότος της θείας ενανθρώπισης και της ελπίδας ή ασχολούμαστε περισσότερο με τον διάβολο και τις πανουργίες του; Προβάλλουμε το πρόσωπο της Θεοτόκου ως πρόσωπο αγιότητας και σεμνότητας σε μία σκληρή και υβριστική εποχή που δεν διστάζει ακόμη και να διακωμωδήσει ό,τι πέρασε στη συνείδηση και ζωή μας ως άγια πρότυπα; Προβάλλουμε τα πρόσωπα των αγίων οικογενειών ως πρότυπα οικογενειών που αναπτύσσονται με υγιείς πνευματικές βάσεις μέσα στην κοινωνία μας;
Η εποχή μας έχει την τάση της φυγής από το ανθρώπινο πρόσωπο. Όσα επιτεύγματα κατακτούμε ως ανθρώπινο γένος μας δίνονται χάρη στο έλεος του Θεού κι επειδή ο Θεός το επιτρέπει. Ο άνθρωπος όμως χτίζει πύργο σαν της Βαβέλ. Θέλει να φτάσει πιο ψηλά από τον Θεό. Και να τοποθετηθεί ξανά με περισσότερο προκλητικό τρόπο πάνω από τον Θεό. Η τεχνολογία, η τεχνητή νοημοσύνη, για την οποία θα γίνεται περισσότερο λόγος από εδώ και πέρα, αποτελούν ευκαιρίες για πνευματική μεταποίηση και ολοκλήρωση του ανθρωπίνου προσώπου και όχι για τον υπαρξιακό του εξευτελισμό, αλλά κι έναν άκαμπτο τεχνολογικό δογματισμό που μπορεί να επιφέρει τραγικές εμπειρίες στη σχέση μεταξύ Θεού και ανθρώπου, αλλά και μεταξύ των ίδιων των ανθρώπων, αν δεν υπολογιστεί η αξία του ανθρωπίνου προσώπου. Το τραύμα μιας ανέραστης κακοτεχνίας καραδοκεί. Το πρόσωπο όμως δεν υποκαθίσταται. Και δεν υποκαθίσταται επειδή ακριβώς είναι εικόνα του ζωντανού Θεού. Τί μας πρέπει ως ανθρώπινο γένος; Η τιμή στο πρόσωπο εκείνης της Μητέρας που γέννησε τον Υιό και Λόγο του Θεού. Παράλληλα δε και η τιμή στην κάθε μητέρα. Αλλά παράλληλα περισσότερη ελπίδα στο έλεος και στις αποκαλύψεις του Θεού που μπορούν να επιφέρουν εκπλήξεις για το ανθρώπινο πρόσωπο.
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (θεολόγος, βαλκανιολόγος)
Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας – Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων