Κάποια άμεση σχέση δεν υφίσταται στις δύο παραπάνω έννοιες. Δεν συνδέονται εμφανώς με τρόπο αμεσότητας, ικανό να επιτρέπει τον ξεκάθαρο συσχετισμό μεταξύ τους. Όμως και οι δύο συναντούνται στο ευαγγελικό ανάγνωσμα της Κυριακής (Ιω. 5, 1-15), που αναφέρεται στη θεραπεία του παραλύτου της Βηθεσδά.
Ο Χριστός συναντά το πρόσωπο αυτό που επί 38 έτη ταλαιπωρείται. Ανοίγει διάλογο μαζί του. Θα μπορούσε να τον θεραπεύσει χωρίς να γνωριστεί μαζί του, χωρίς να κοινωνήσει τον λόγο. Από την στιγμή όμως που συναντάει το πρόσωπο αυτό, έρχεται σε κοινωνία μαζί του. Η κοινωνία φέρνει τον διάλογο και όλο αυτό αναπτύσσει την σχέση ως συνύπαρξη προσώπων σε κοινωνία. Δεν παίζει με τον πόνο του, δεν τον ταλαιπωρεί. Του απευθύνει μία ερώτηση. ‘’Θέλεις να γίνεις υγιής;’’ (Ιω. 5,7). Η πρωτοβουλία ανήκει στον παράλυτο. Δεν επεμβαίνει ο Χριστός στην ελευθερία του. Η ελευθερία για τον Θεό; Απαραβίαστη;
Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο ελεύθερο. Αυτό που του δώρισε είναι απαραβίαστο. Πρώτος ο Θεός σέβεται, με τρόπο που σκανδαλίζει πολλές φορές, την ανθρώπινη ελευθερία. Ο Γρηγόριος Νύσσης θα ομολογήσει πως αν η ελευθερία του ανθρώπου χαθεί, τότε ο άνθρωπος παύει να είναι εικόνα Θεού, αφού το κατ’ εικόνα κατά Ιωάννη Δαμασκηνό δηλώνει το αυτεξούσιο. Η ελευθερία συνέχει και συγκροτεί την ύπαρξη, τα πράγματα, τις σχέσεις. Αυτή βέβαια η ελευθερία από τον Sartre συνδέεται με το πρόσωπο του Θεού. Δεν πρέπει να υπάρχει Θεός για να είναι ελεύθερος ο άνθρωπος, θα πει. Αν υπάρχει Θεός, τότε ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος. Για τον ίδιο όμως είναι πολύ σημαντική η ύπαρξη που προηγείται της ουσίας (l’ existence précède l’ essence). Κάποιος θα πει πως η ουσία προηγείται της ύπαρξης. Δεν είναι του παρόντος. Ούτε είναι τόσο σημαντικό να διεισδύσουμε σε βάθος σε τέτοια φιλοσοφικά θέματα. Έχει όμως ιδιαίτερο ενδιαφέρον το ζήτημα αυτό από την στιγμή που ο Sartre, Camus και άλλοι εμπλέκουν τον Θεό στο θέμα της ύπαρξης και του προσδιορισμού του ανθρώπου.
Ο παραλυτικός είναι ένα πρόσωπο συγκεκριμένο. Υπάρχει. Το αν γιατρευτεί, δεν σημαίνει ότι ο Θεός επενέβη στην ελευθερία του. Ο Θεός γνωρίζει όμως ότι θα γιατρευτεί. Έχει ευθύνη να πούμε πως ο παραλυτικός είναι προορισμένος να γιατρευτεί. Δεν υπολογίζεται η ελευθερία σε μία τέτοια περίπτωση. Βέβαια, είναι αλήθεια πως ο Θεός εργάζεται την σωτηρία των ανθρώπων και ενεργεί με τρόπο αναλογικό, όπως θα πει ο Μάξιμος Ομολογητής. Δεν θέλει ο άνθρωπος; Αναλογικά κινείται και ο Θεός. Θέλει ο άνθρωπος; Αναλογικά κινείται κι εδώ ο Θεός. Δεν του λέει ο Θεός του παραλυτικού, κοίταξε να δεις, εγώ είμαι ο Χριστός, έχω την δύναμη να σε γιατρέψω. Πάει η ελευθερία. Πέταξε. Καλύτερα να μην υπάρχει ο άλλος αν είναι να μην έχει βούληση. Δεν του επιβάλλεται ο Χριστός του παραλυτικού. Δεν αφαιρεί την ελευθερία του. Το γεγονός ότι έχει γνώση της ανθρώπινης θέλησης, του θελήματος του παραλυτικού, δεν αναιρεί την ελευθερία την οποία έχει και με την οποία εκφράζεται ο παραλυτικός.
Στην Εκκλησία σήμερα τις περισσότερες φορές δεν υπάρχει ελευθερία. Δεν υπάρχει βούληση. Δεν υπάρχει θέλημα. Ακούτε πολλές φορές να γίνεται λόγος για την εκοππή του θελήματος (κάτι που μας θυμίζει τον ανερυθρίαστο λόγο περί ξεριζώματος των παθών). Δεν τσακίζεται το θέλημα. Δεν κόβεις το θέλημα του άλλου. Το έκοψες; Το οδηγείς στην ανυπαρξία. Καταργείς την ελευθερία του. Ο Χριστός έκοψε το θέλημα του παραλυτικού; Τον άφησε να μιλήσει ελεύθερα, να εκφράσει το θέλημα του. Το φυσικό θέλημα παιδαγωγείται (γνωμικό). Τα λέει ο Μάξιμος Ομολογητής αυτά. Δεν είναι καινοφανείς διδασκαλίες. Γιατί αγωνίστηκε ο Μάξιμος στην ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδο; Για να μην έχει θέλημα ο Χριστός;
Είναι αλήθεια πως το θέλημα τείνει να ξεριζωθεί σήμερα. Μέσα στην Εκκλησία αυτό συμβαίνει συχνά. Θα κάνεις υπακοή. Αυτό ακούγεται συχνά. Υπακοή στον Επίσκοπο, πάψε να θες. Ο Επίσκοπος στέκεται ‘’εἰς τύπον καί τόπον Χριστοῦ’’, κάτι που επισύρει την απόλυτη υπακοή και την κατάργηση της ελευθερίας, αφού ο Επίσκοπος έτσι, εμφανίζεται ως αντιπρόσωπος του Θεού. Αυτά είναι ρωμαιοκαθολικά (αυθεντία, πρωτείο). Ο Ιγνάτιος ο Θεοφόρος δεν λέει τον παραπάνω λόγο για να υποδουλωθεί κάποιος στον Επίσκοπο. Ο Επίσκοπος στέκει σε τύπο και τόπο Χριστού κατά την Ευχαριστιακή Σύναξη, όχι για λέγεται ο παραπάνω λόγος ως μέσο επιβολής και κυριαρχίας στους ανθρώπους. Δεν καταργείται ποτέ το θέλημα. Η υπακοή είναι καρπός αγάπης προς τον άλλον, όχι επιβολής στο ανθρώπινο πρόσωπο. Μία απαραίτητη παρένθεση και σημείωση∙ Δοξάζω τον Θεό που ο Επίσκοπος μου Μητροπολίτης Σταγών και Μετεώρων κ. Θεόκλητος είναι ένας άνθρωπος με σπάνια χαρίσματα τα οποία απολαμβάνουμε όλοι οι κληρικοί, μοναχοί, αδελφοί και αδελφές της Μητρόπολης Σταγών και Μετεώρων, αφού σέβεται απολύτως, με σαφήνεια και με τον πιο κρυστάλλινο τρόπο την ανθρώπινη ελευθερία και έκφραση, χωρίς εκβιασμούς και τάσεις αυτοπροβολής. Αυτό το ‘’θέλεις;’’, τον κάνει πολύ όμορφο άνθρωπο.
Θέλεις να γίνεις υγιής; Ο Χριστός δεν εκβίασε θελήματα, δεν δημιούργησε τύψεις και ενοχές στους ανθρώπους. Τους βοήθησε να ξεδιπλωθούν. Μέσα από την συνάντηση, τον λόγο, το βίωμα, τη σχέση. Όλη αυτή η εμπειρία ανοίγει τον άνθρωπο στον Θεό. Τον μόνο, τον πονεμένο, ταλαιπωρημένο, προβληματισμένο. Ο Χριστός δίνει τις αφορμές. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να έχει παράπονο πως δεν του δίνονται ευκαιρίες ίασης. Ε, δεν είναι και λίγο να σε ρωτάει ένας εκπληττόμενος Θεός∙ θέλεις;
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)
Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας