Δεν θα φτάσουμε και στα άκρα του Hobbes, όπου όταν οι κυβερνώντες προδώσουν την εμπιστοσύνη, η κοινωνία αντικαθιστά την κυβέρνηση ακόμη και με επανάσταση. Δεν είναι αυτός ο ρόλος της Εκκλησίας, μήτε η προοπτική της. Η Εκκλησία εξάλλου δεν κυβερνά, διακονεί.
Κατά καιρούς ακούγεται, ιδίως από φωνές που εμφορούνται μιας στρατευμένης ιδεοληψίας, πως η Εκκλησία πρέπει να ‘’χωρίσει’’ από την Πολιτεία. Βέβαια, είναι υποψιασμένη μία τέτοια θέση, πόσο μάλλον τα κίνητρα της. Από την άλλη, ο John Locke προτείνει τον χωρισμό της Εκκλησίας από το Κράτος (με σκοπό να διασφαλίσει την θρησκευτική ελευθερία), διακρίνοντας την θρησκευτική από την κοσμική πλευρά της ζωής. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Τί έχει να χωρίσει η Εκκλησία από το Κράτος; Δεν είναι διακριτοί οι ρόλοι τους; Ίσως να ‘’χωρίσει’’ το γεγονός της υπαλληλίας με επιστροφή της περιουσίας εκ μέρους του Κράτους στην Εκκλησία, κάτι που θα αποβεί ευεργετικό για την Εκκλησία. Το Κράτος όμως γιατί δεν τόλμησε τόσα χρόνια αυτό τον χωρισμό;
Πριν από τέσσερα χρόνια ο καθηγητής της Δογματικής του Α.Π.Θ. Χρυσόστομος Σταμούλης, έθεσε ένα δίλημμα ερχόμενος στην πόλη των Τρικάλων για να παρουσιάσουμε το νέο του βιβλίο. Το δίλημμα αυτό επιτακτικά ζητούσε την απάντηση του. Κι αυτή προερχόταν μέσα από τις γραμμές του ίδιου του βιβλίου. ‘’Τί γυρεύει η αλεπού στο παζάρι;’’. Στη θέση της αλεπούς η Εκκλησία και παζάρι ο δημόσιος βίος, ο δημόσιος διάλογος. Βέβαια, ομολογώ πως ο καθηγητής δεν επιδίωξε να δραπετεύσει η Εκκλησία από το ιστορικό της παρελθόν, θέτοντας παράλληλα την πιο ισχυρή αμφισημία που στενεύει τα περιθώρια αποσχηματισμού της από την κτιστότητα του κόσμου τούτου∙ ‘’ὑμεῖς ἐκ τοῦ κόσμου τούτου ἐστέ, ἐγὼ οὐκ εἰμὶ ἐκ τοῦ κόσμου τούτου’’ (Ιω. 8, 23). Αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας.
Το θέμα μας είναι ο τρόπος της Πολιτείας. Είναι ο τρόπος που καθορίζει τα πράγματα. Η Εκκλησία (το γνωρίζουν όλοι αυτό) πρώτη διδάσκει την αγάπη προς τον συνάνθρωπο και τον σεβασμό του άλλου. Πώς θα μπορούσε να μην συμμαχήσει με την Πολιτεία στον καιρό της πανδημίας; Δεν υιοθετώ θέσεις του ύφους ‘’η πίστη κινδυνεύει’’, η ‘’Εκκλησία πολεμείται’’. Δεν κινδυνεύει η πίστη, όπως σωστά είπε ο Οικουμενικός Πατριάρχης, αλλά οι πιστοί. Η Εκκλησία σέβεται και τιμά το ανθρώπινο πρόσωπο, το οποίο θεωρεί εικόνα Θεού και τον συνάνθρωπο ως αδελφό. Επομένως, τέτοιες ανθρωπιστικές θέσεις εκφράστηκαν πολύ νωρίτερα στο ευαγγέλιο, στον απόστολο Παύλο, στους Πατέρες και κατόπιν τις έκαναν σημαία διάφορες ιδεολογίες, διεκδικώντας την πρωτοτυπία.
Επομένως, έχουμε να κάνουμε με μία Εκκλησία που γνωρίζει τον ρόλο της (δεν είναι ο θεσμικός της ο κατεξοχήν ρόλος), γνωρίζει την διακονία της, το πώς να κοινωνήσει τον λόγο της στον άνθρωπο, στον πάσχοντα άνθρωπο. Αυτή η Εκκλησία είναι η Εκκλησία του Μ. Βασιλείου, του Ιωάννη Χρυσοστόμου, του Γρηγορίου Θεολόγου. Εκκλησία Πατέρων που με τον άγιο τους βίο σεβάστηκαν το ανθρώπινο πρόσωπο. Αυτός είναι ο τρόπος της Εκκλησίας εδώ και αιώνες. Δεν χρειάζεται λοιπόν κανένας θεσμικός παράγοντας να της υποδείξει πως προέχει η υγεία των άλλων στις πικρές τούτες ημέρες της πανδημίας.
Από την άλλη η Πολιτεία επιμένει να κάνει συστάσεις στην Εκκλησία για το πως πρέπει να ενεργήσει τη δύσκολη αυτή περίοδο της δοκιμασίας. Μάλιστα, δεν δίστασε να αθετήσει αιφνιδιαστικά και με ανερυθρίαστο τρόπο όσα η ίδια ανέρτησε σε προηγούμενη της Κ.Υ.Α. για τον τρόπο λειτουργίας των Ιερών Ναών κατά το Άγιο Δωδεκαήμερο. Θεωρεί πως δεν εξέθεσε την Εκκλησία με την ενέργεια της αυτή, εκθέτοντας καταλυτικά τον εαυτό της και θέτοντας θέμα εμπιστοσύνης στα όσα η ίδια συμφωνεί και στη συνέχεια αθετεί. Αλλά και κάτι πιο σημαντικό. Με την αθέτηση αυτή προσέβαλλε το πρόσωπο του Αρχιεπισκόπου. Εξαπάτησε και ενέπαιξε την Εκκλησία, όχι αποφασίζοντας απλά μονομερώς, αλλά προσβάλλοντας τον θεσμικό ρόλο της Εκκλησίας. Και φυσικά όλη αυτή την περίοδο, ο άνισος τρόπος μεταχείρισης της Εκκλησίας εκ μέρους της Πολιτείας, έρχεται να αποδώσει τα του Θεού, όχι στην Εκκλησία, αλλά στον εαυτό της. Έτσι, η Πολιτεία επιζητά για τον εαυτό της ‘’τά τοῦ Καίσαρος τῷ Καίσαρι καί τά τοῦ Θεοῦ τῷ Καίσαρι’’.
Ένας άδειος, κλειδωμένος για τον λαό ναός που λειτουργεί (λαού το έργο η λειτουργία) είναι σαν γάμος χωρίς νύφη και γαμπρό, σημειώνει σε πρόσφατη του επιφυλλίδα ο καθηγητής Φιλοσοφίας Χρήστος Γιανναράς. Πώς θα κοινωνήσει την αλήθεια και την εμπειρία του το εκκλησιαστικό γεγονός μέσα στην εκκλησιαστική κοινότητα, μέσα στο εκκλησιαστικό σώμα; Πώς το μυστήριο θα γίνει εμπειρία; Μέσα από την τηλεόραση που καταργεί το εκκλησιαστικό γεγονός; Η Πολιτεία δεν είδε τον μυστηριακό χαρακτήρα της Εκκλησίας. Σκόνταψε και στάθηκε στην κοσμική της αναφορά, επιμένοντας στην απόφαση της για κλειστές πόρτες και πάλι. Μόνο που και αυτή τη φορά τα ύδατα αγιάστηκαν ‘’τῇ δυνάμει καὶ ἐνεργείᾳ καὶ ἐπιφοιτήσει τοῦ Ἁγίου Πνεύματος’’. Τελικά η ευχή της καλής φώτισης δεν πιάνει σε όλους. Δεν χρειάζεται να ευχηθείς τον φωτισμό κάποιου. Είναι να θέλει να φωτιστεί, να γνωρίσει τον τρόπο της φώτισης…
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)
Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας