Πάνος Μεϊντάνης: Ο πρόδρομος επαναστάτης – Του φιλολόγου Σπυρίδωνος Βλιώρα

Του φιλολόγου Σπυρίδωνος Βλιώρα

Βλ. & https://www.academia.edu/45595344

Για μια σύντομη εκδοχή του κειμένου αυτού βλ. εδώ

Λίγο πριν από την 25η Μαρτίου 2021 οι μαθητές και καθηγητές του Δευτέρου Γυμνασίου Καλαμπάκας, με τις ευλογίες του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου κ. Θεοκλήτου και υπό την αιγίδα της Μητροπολιτικῆς Ἀκαδημίας Θεολογικῶν καὶ Ἱστορικῶν Μελετῶν Ἁγίων Μετεώρων τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Σταγῶν καὶ Μετεώρων καθώς και της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων, ανακοίνωσαν την συμμετοχή τους στις εόρτιες / εκπαιδευτικές δραστηριότητες για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, με την πρόθεση να αναδείξουν δέκα σημαντικές προσωπικότητες της περιοχής μας που έπαιξαν σημαντικό ρόλο πριν από την επανάσταση του 1821 και κατά τη διάρκειά της.

Θυμίζουμε ότι έχει προκηρυχθεί ένας διαγωνισμός ζωγραφικής για τη φιλοτέχνηση των προσωπογραφιών των προσωπικοτήτων αυτών ή χαρακτηριστικών σκηνών από τη ζωή τους (θα δοθούν σχετικά —χρηματικά— βραβεία και έπαινοι. Διαβάστε και τους όρους του διαγωνισμού). Θα ξεκινήσουμε με τον —άγνωστο στους περισσότερους— Μεϊντάνη.

Ο Πάνος Μεϊντάνης γεννήθηκε κάποια στιγμή στη δεύτερη εικοσαετία του 17ου αιώνα στην περιοχή της Μακεδονίας, ίσως στο Ράχοβο,¹ καθώς είχε κέντρο των επιχειρήσεών του τα πρώτα χρόνια τη Σιάπκα του Λιβαδίου Ολύμπου. Το “επώνυμό” του έχει να κάνει με τους Μεϊντάνηδες (Meidani), το σώμα ενόπλων φυλάκων που πρώτοι οι Βενετοί οργάνωσαν.² Αργότερα μεϊντάνηδες ονομάστηκαν όσοι «έβγαιναν στο μεϊντάνι»³, οι αντάρτες δηλαδή και οι ανυπότακτοι.⁴

Η παραλλαγή Μεγδάνης⁵ που παραδίδουν κάποιες πηγές έχει να κάνει με τη σλαβική λέξη мѐгда̄н / mègdān, που περιγράφει ανθρώπους που παλεύουν σε αυτοσχέδιους αγώνες στα τουρκοκρατούμενα Βαλκάνια, συνήθεια που ίσως είχε κι ο νεαρός Μεϊντάνης.

 

Εβλιγιά Τσελεμπή (Evliya Çelebi

Γύρω στα 1661 έχουμε τη μαρτυρία⁶ πως κάποιος κλέφτης Μπάνος (μάλλον ο Πάνος Μεϊντάνης) με πεντακόσια περίπου παλικάρια, σύμφωνα με τα λόγια του οθωμανού περιηγητή ΕβλιγιάΤσελεμπή (EvliyaÇelebi / اوليا چلبي), δρα κάνοντας ληστρικές επιθέσεις⁷ σε μια περιοχή που εκτείνεται από το Μοναστήρι⁸ και το Σαριγκιόλ⁹ μέχρι και το Μοσχολούρι¹⁰ Σοφάδων Καρδίτσας, όπου και λήστεψε εμπόρους του φημισμένου πανηγυριού.¹¹

 

Χάρτης της περιοχής. Επεξεργασία χαρτογραφικών δεδομένων: Σπυρίδων Βλιώρας

Φαίνεται πως σε όλη τη διάρκεια του εʹ Βενετοτουρκικού Πολέμου (1645–1669) ο Μεϊντάνης με το σώμα του δρα σχετικά ανενόχλητος, καθώς οι Τούρκοι επιστράτευσαν το μεγαλύτερο μέρος των στρατευμάτων του εγιαλετιού της Ρούμελης και της Ανατολίας, για να κατακτήσουν την Κρήτη.

 

Ο Λέων της Βενετίας σκέπει την Κρήτη

Μετά τη λήξη του πολέμου και την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους το 1669, τα τουρκικά στρατεύματα επιστρέφουν στις βάσεις τους και ο Μεϊντάνης καταφεύγει στον ορεινό όγκο της Πίνδου και των Αγράφων· μαζί με άλλους (π.χ. τον Χορμόπουλο από τα Άγραφα και τον Άγγελο Σουμίλα από τα Ιωάννινα) «περιεφέροντο ὡς ἀντάρται (…) ποτὲ μὲν κατὰ ξηρὰν προσβάλλοντες τοὺς Τούρ­κους, ποτὲ δὲ κατὰ θάλασσαν καὶ τοὺς Βενετούς.»¹² Οι Βενετοί τούς συνέλαβαν (πιθανόν κατά τη διάρκεια του ϛʹ Βενετοτουρκικού Πολέμου ή Πολέμου του Μοριά: 1684–1699) κι, ενώ τους μετέφεραν σιδηροδέσμιους στη Βενετία, ο Μεϊντάνης με τους συντρόφους του τους βοήθησαν στην εξόντωση πειρατών που τους επιτέθηκαν. Κι έτσι οι Βενετοί τούς απελευθέρωσαν.

«Ἐνῷ ταῦτα διεδραματίζοντο ἐν Μάνῃ, τρεῖς ἀρματολοὶ τῆς Στερεᾶς Ἑλλάδος, Ἀγγελῆς Σουμίλας ἢ Βλάχος ἐξ Ἰωαννίνων, Πάνος Μεϊτάνης (…) καὶ τὸ Μικρό Χορμόπουλο ἐξ Ἀγράφων, ἕνεκα τῆς πρὸς αὐτοὺς ὑπόπτου διαγωγῆς τῆς τουρκικῆς ἐξουσίας, περιεφέροντο ὡς ἀντάρται ἐν Ἀκαρνανίᾳ, ποτὲ μὲν κατὰ ξηρὰν προσβάλλοντες τοὺς Τούρ­κους, ποτὲ δὲ κατὰ θάλασσαν καὶ τοὺς Βενετούς. Ἡ Ἑνετικὴ Πολιτεία, διαρκούσης τῆς πολιορκίας τῆς Κρήτης, κατώρθωσεν ἵνα τοὺς συλλάβῃ, διὰ προδοσίας, κατὰ τὰ παράλια τῆς Βονίτσης. Ἐνῷ δὲ οὗτοι δέσμιοι ἐπὶ τῆς ἑνετικῆς γαλέρας ἐφέροντο εἰς Βενετίαν, ἀλγερικὴ φοῦστα,¹³ παρουσιασθεῖσα κατὰ τὰ παράλια τῆς Δαλματίας προσεκάλεσε τοὺς Ἑνετοὺς εἰς παράδοσιν. Ὁ πλοίαρχος, μετὰ μικρὸν ἀκροβολισμόν, συνῄνεσεν ἵνα παραδοθῇ καθορῶν τὸ ὑπερβάλλον τῶν πολεμίων. Οἱ αἰχμάλωτοι ἀρματολοὶ ἀκούσαντες τὸν θόρυβον ἠρώτησαν ναύτην τινὰ περὶ τῆς αἰτίας, ἀφοῦ δ’ ἔμαθον παρ’ αὐτοῦ τ’ ἀποφασισθέντα, τὸν παρεκάλεσαν ἵνα εἴπῃ εἰς τὸν πλοίαρχον, ἐὰv συνῄνῃ νὰ λύ­σῃ τὰ δεσμά των καὶ τοὺς δώσῃ τὰ καριοφίλια¹⁴ των, ἵνα πολεμήσωσι κατὰ τῶν Ἀλγερινῶν.

Ὁ πλοίαρχος συλλογιζόμενος ὅτι καὶ οὕτως καὶ ἄλλως ἤθελον ἀπολεσθῇ, καὶ γνωρίζων ἅμα τὴν μεγάλην φήμην τῶν δεσμωτῶν, παρεδέχθη τὴν αἴτησιν. Ἀφοῦ δὲ οἱ ἀρματολοὶ ἐλύθησαν καὶ ἔλαβον ἀνὰ χεῖρας τὰ προσφιλῆ των καριοφίλια, ἐπήδησαν πυροβολοῦντες καὶ ἀγρίως ἀλαλάζοντες ἐπὶ τῆς κατ’ ἐκείνην τὴν στιγμὴν προσεγγισάσης πρὸς παραλαβὴν τῶν αἰχμαλώτων φούστας. Οἱ Ἑνετοὶ ἐνθαρρυνθέντες ἀπὸ τοῦ παραδείγματος τοὺς ἀκολούθησαν, καὶ μετ’ οὐ πολὺ ἐκ τῶν Ἀργερινῶν οἱ μὲν ἐφονεύθησαν οἱ δὲ ᾐχμαλωτίσθησαν. Οἱ νικηταὶ δέσαντες ὄπισθεν τὴν ἀλγερινὴν φοῦσταν εἰσῆλθον ἐν θριάμβῳ εἰς Βε­νετίαν. Ὁ πλοίαρχος ἐκτιμῶν τὸ μέγεθος τῆς προσφερθείσης ὑπηρεσίας, ἀνέφερε μετὰ μεγίστων ἐπαίνων τὸ γεγονὸς εἰς τὴν Ἑνετικήν Πολιτείαν, ἥτις ἀντήμειψε γενναίως τοὺς τρεῖς ἀρματολούς, παραχωρήσασα αὐτοῖς βαθμοὺς καὶ γαίας.»¹⁵

 

Πλοίο του τύπου Φούστα

Δημοτικό¹⁶

―Μην είναι χιόνια στα βουνά, μη και πανιά απλωμένα,

κι ασπρίζουν τόσο λαμπερά τον Αύγουστο το μήνα!

―Δεν είναι χιόνια στα βουνά κι ουδέ πανιά απλωμένα,

είναι ο Σουμίλας πο’ ’ρχεται μαζί με τον Μεϊντάνη

και το μικρό Χορμόπουλο, το χιλιοπαινεμένο,

που ’ναι καμάρι των κλεφτών, καμάρι των Αγράφων.

Φέρουν τα φλάμπουρα ανοιχτά με το σταυρό στη μέση,

και πολεμούν τη Βενετιά και την Τουρκιά θερίζουν.

Στην Άρταν εκονέψανε και διώξανε τους Τούρκους,

κι απέκει πέρα πέρασαν, στη Βόνιτσα ριχτήκαν,

κι εκεί τους πιάσαν μ’ απιστιά οι σκύλοι οι Βενετσιάνοι,

και μέσα σ’ ένα κάτεργο τους ρίξαν και τους τρεις τους,

να λάμνουν κατεργόκουπα, και να ’ναι πάντα σκλάβοι.

Οι ναύτες τραγουδούσανε κι οι σκλάβοι αναστενάζαν,

φυσούσε αγέρας στεριανός κι έτρεχε το καράβι,

να πάει κατά τη Βενετιά σα νύφη στολισμένη.

Κι εκεί που αυλάκωνε γοργά τον κάμπο του πελάγου,

άλλο καράβι μ’ άλικη σημαία το μποδίζει

―Μάινα!, του λέγει, τα πανιά! καράβι παραδώσου!

Πιαστήκανε στον πόλεμον αδιάκοπα τρεις ώρες.

Οι Αλγερινοι ήταν πολλοί κι οι Βενετσιάνοι λίγοι,

και μες στο βενετσιάνικο ρίχτηκαν το καράβι.

Τότε ο Σουμίλας φώναξε μαζί με τον Μεϊντάνη

και το μικρό Χορμόπουλο, το χιλιοπαινεμένο.

―Μωρέ, κι αν είστε χριστιανοί, κι αν είστε βαφτισμένοι,

για λύστε μας τα σίδερα, δώστε μας τ’ άρματά μας,

να ιδείτε τι τους κάνομεν εμείς τους Αλγερίνους!

Τους λύσανε τα σίδερα, τους δώσαν τ’ άρματά τους,

κι οι τρεις απάνω χύθηκαν, σαν πεινασμένοι λύκοι.

Σκοτώσαν Τούρκους περισσούς, σκοτώσαν κι Αλγερίνους,

και σκλάβωσαν στο ύστερο το τούρκικο καράβι.

Κι ό,τι είχε μέσα που άξιζε το κάνανε ρημούρα,

και πίσω πάλε γύρισαν ψηλά στα κορφοβούνια.»¹⁷

Ο Μεϊντάνης λοιπόν, που ήταν «κλέφτης ή αρματολός του μεγάλου αρματολικιού της Δυτι­κής Μακεδονίας, της Θεσσαλίας, του Ασπροποτάμου, ο Σουμίλας, αρματολός της Ηπείρου και το Μικρό Χορμόπουλο, αρματολός των Αγράφων (…) έ­δωσαν πίστη στις υποσχέσεις των Βενετών και συμπαρατάχθηκαν με το μέρος τους, για να απελευθερωθεί το γένος.»¹⁸ Ο Βενετός Φραντσέσκο Μοροζίνι τούς χρησιμοποίησε στον πόλεμο της Βενετίας εναντίον των Οθωμανών, υποκινώντας και τοπικές επαναστάσεις των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων, ιδίως κατά το έτος 1687.

Ο Βενετός προβλε­πτής της Λευκάδος Pietro Bembo γράφοντας προς τον δόγη της Βενετίας αναφέρει ότι τον επισκέφθηκαν «οι δημογέροντες των χωρίων εκείνων όχι μόνον της περιοχής Αγράφων και Τρικάλων, αλλά και από την Λάρισα και από τα Φάρσαλα έρχονται και προσφέρονται αυθορμήτως και δηλώ­νουν υποταγή και υπόσχονται να συνεισφέρουν ετησίως διάφορα ποσά για την συντήρηση του στρατού και του στόλου, ελπίζοντας ν’ απαλλαγούν από την τυραννία των απίστων.»¹⁹

Την ίδια χρονιά ο Μεϊντάνης πρότεινε στους Βενετούς κι ένα σχέδιο κατάληψης της Θεσσαλονίκης υπό την ηγεσία του ιδίου, που όμως δεν πραγματοποιήθηκε.²⁰

Στα 1689, οι Τούρκοι, πιεζόμενοι από τον συνεχιζόμενο πόλεμο με τους Βενετούς, αλλά και από τον αντάρτη Μεϊντάνη, ο οποίος καταδίωκε τους «Ὀθωμανοὺς ἀπὸ ὅλας τὰς ὀρεινὰς ἐπαρχίας τοῦ δυτικοῦ μέρους τῆς Θετταλίας καὶ τῆς Μακεδονίας (πέριξ Καστοριᾶς, Βοδενῶν, Βεροίας, Σερβίων, Ἐλασσῶνος, Τρικάλων Θετταλίας) μέχρι τοῦ Πίνδου ὄρους, κατατροπώσας αὐτοὺς εἰς διαφόρους μάχας, ἀφοῦ διὰ πολὺν καιρὸν πολεμοῦντες αὐτὸν, δὲν ἐδυνήθησαν νὰ τὸν καταστρέψουν, οὔτε αὐτὸν οὔτε τοὺς ὀπαδούς του, διὰ νὰ ἡσυχάσῃ, —κατὰ τὴν ἰδέαν τῶν Τούρκων, «ὅταν τὸ σκυλὶ γαυγίζει, ρίξε του ἕνα κομμάτι ψωμί»—, (μεσολαβούντων τῶν προεστώτων χριστιανῶν) μεταχειρισθέντες τὰς ὑποσχέσεις μὲ τὴν πανουργίαν ἢ χάριν τῆς ἡσυχίας τῶν κατοίκων χριστιανῶν τῶν ἐπαρχιῶν (…) ὑποσχεθέντες νὰ συμμερισθῇ τὴν ἐξουσίαν των εἰς τὰ ὀρεινὰ μέρη, ἄρχισεν νὰ πίπτῃ εἰς συμβιβασμούς.»²¹

Έτσι, ο Μεϊντάνης από Κλέφτης χρίσθηκε από τους Τούρκους Αρματολός στον Νομό Τρικάλων (μάλλον και στις περιοχές Καλαμπάκας, Κόζιακα, Χασίων, Ασπροποτάμου κ.λπ.) με τη συμφωνία να συλλέγει τους φόρους για τους Οθωμανούς, αλλά αυτοί οι τελευταίοι να μην εισέρχονται οπλισμένοι στις περιοχές ευθύνης του. Μάλιστα η όλη διαδικασία έγινε με εντυπωσιακό και τελετουργικό τρόπο: Εισήλθε με πομπή στα Τρίκαλα, την έδρα του βεζίρη, έλαβε το επίσημο χαρτί του διορισμού του ως αρματολού, φόρεσε το σχετικό πανωφόρι που δήλωνε την εξουσία του και επέστρεψε στην έδρα του στον Ασπροπόταμο χωρίς να τον πειράξει κανένας!

«Εἰσελθὼν μετὰ πομπῆς εἰς τὰ Τρίκαλα, ἔδραν τοῦ βεζίρη, νὰ προσφέρῃ τὴν ὑπακοήν του, καὶ ὑποδεξιωθεὶς ἔλαβεν καὶ τοὺς μουρασελέδες τῶν διαφό­ρων ἐπαρχιῶν (διπλώματα) ἀπὸ τὸν κατὴν καὶ τὸ ἔνδυμα, ἐπανωφόρι τῆς τιμῆς (καπότον), διὰ τῶν ὁποίων ἐκυρώνετο ἡ ἐξουσία του, ἐξελθὼν ἔπειτα μετὰ πομπῆς καὶ ἐπιστρέψας εἰς τὰς ἐπαρχίας ὡς ἀνὴρ ἔνδοξος.»²²

«Για πολλά χρόνια ο Μεϊντάνης κυβέρνησε το Αρματολίκι του στο Ασπροπόταμο ανενόχλητα, αλλά αργότερα, για να αποφεύγει τις παγίδες των αντίζηλών του προεστώτων, καθώς και τις συστηματικές καταδρομές των Τούρ­κων, «οἵτινες δὲν ὑπέφερον νὰ ἀκούγουν ὡπλισμένο Ἕλληνα», γύριζε στα χωριά του Αρματολικιού του μόνο την άνοιξη και το καλοκαίρι, ενώ τον χει­μώνα κρυβόταν στα πλέον απότομα μέρη και όρη, χωρίς να ξέρουν το κατα­φύγιό του ούτε οι στενότεροί του φίλοι, από το φόβο της προδοσίας. Το χει­μερινό άσυλο του Μεϊντάνη ήταν τα χωριά του Ασπροπόταμου Μουτσιάρα²³ και Βλαχογαρδίκι.²⁴»²⁵

«Ἀνενχλήτως διοικῶν ὁ Μεϊντάνης διὰ πολλοὺς χρόνους στρατιωτικῶς αὐτὰς, διὰ νὰ ἀποφύγῃ τὰς παγίδας τῆς ἐπιβουλῆς τῶν ἀντιζήλων προεστώτων καὶ τὰς ἐκ συστήματος, διὰ τούτους ἄνδρας, τῶν Ὀθωμανῶν καταδρομάς, οἵτινες δὲν ὑπέφερον νὰ ἀκούγουν ὡπλισμένον Ἕλληνα, ὄχι καὶ νὰ συμμερίζεται τὴν δόξαν των, φρονίμως ποιῶν τὴν ἄνοιξιν καὶ τὸ καλοκαίρι μόνον περιερχόμενος τὰς ἐπαρχίας, τὸν δὲ χειμῶνα κρυπτόμενος καὶ ἀπὸ τοὺς στενοτέρους του ἴσως φίλους εἰς τὰ πλέον ἀπότομα μέρη καὶ ὄρη. Τὸ ἔσχατον ἄσυλόν του συνήθως τὸ εἶχεν εἰς τὰ χωρία Ἀσπροποτάμου Μουτζιάρα καὶ Βλαχογαρδίκι ὀνομαζόμενα, τὰ ὁποῖα κείμενα πρὸς τὸ ἀνατολικὸν μέρος τοῦ Πίνδου ὄρους, μεταξὺ τῶν φαράγγων καὶ τῶν στενωπῶν, καὶ περιστοιχούμενα ἀπὸ τοὺς κλάδους τῶν πηγῶν τοῦ ποταμοῦ Ἀχελώου (Ἀσπροποτάμου), σκεπαζόμενα δὲ γύρωθεν συνήθως ἀπὸ τὸν Νοέμβριον μῆνα μὲ χιόνας, σχηματίζουν τὸ πλέον ἀπόρθητον μέρος».²⁶

 

Εγιαλέτι της Ρούμελης

Λίγα χρόνια όμως αργότερα, ο μπεηλέρμπεης στο εγιαλέτι της Ρούμελης Τοπάλ Οσμάν (Topal Osman Paşa) έλαβε την εντολή να αφαιρέσει το αρματολίκι από τον Μεϊντάνη: «εἰς τοὺς χιλίους ἐξακοσίους ἐνήντα πέντε χρόνους ἔβγα­λαν τὸν Μιτάνη ἀπὸ τὸ ἀρματολίκι καὶ τὸ πῆρεν ὁ Ἀλιμάνης²⁷ εἰς τὲς ὀκτὼ τοῦ Σεπτεμβρίου»,²⁸ όπως διαβάζουμε σε σχετική ενθύμηση.

«Ώστε στα 1695 οι Τούρκοι πήραν από τον Μεϊντάνη το αρματολίκι και το έδωσαν στον Αλιμάνη, κατά πάσα πιθα­νότητα Τουρκαλβανό (Ἀλιμάν), όπως φαίνεται και από τα τουρκαλβανικά στρατεύματα που δρουν κατόπιν εναντίον του Μεϊντάνη. Σε ποιους λόγους οφείλεται η έλλειψη της εμπιστοσύνης προς τον Μεϊντάνη και η αφαίρεση της καπετανίας του; Ίσως η αποκήρυξή του έχει σχέση με τον μακροχρόνιο πόλεμο των Βενετών με τους Τούρκους (1684–1699) και την σύμπραξη των Ελλήνων αρματολών στις επιχειρήσεις της Στερεάς. Πάντως γεγονός είναι ότι από τις 8 Σεπτεμβρίου 1695 ο Μεϊντάνης είναι και πάλι κλέφτης. Έτσι τώρα εξηγούνται οι τόσες προφυ­λάξεις του, για να μην πέσει σε ενέδρα των εχθρών του.»²⁹

Ο Μεϊντάνης συνέχισε να δρα στον ορεινό όγκο του Νομού Τρικάλων κι ευρύτερα ως Κλέφτης. Το τέλος του Βενετοτουρκικού πολέμου και η ειρήνη του Κάρλοβιτς το 1699 τον βρήκαν στο Γαρδίκι του Ασπροποτάμου.

 

Συνεδρίαση αντιπροσώπων της Συνθήκης του Κάρλοβιτς

Εκεί τον αιχμαλώτισαν ζωντανό οι Τούρκοι τον Μάρτιο του 1700 και τον σκότωσαν τελικά στη Θεσσαλονίκη. «Ἔτους ͵αψʹ (1700)· ἐγίνηκε χειμὼν φοβερός· καὶ ἔπεσε χιόνι πολὺ (…) ἕως ὅπου ἐβγῆκε ὁ Μάρτης (…) Καὶ τὸν αὐτὸν μῆνα ἐτζάκωσαν καὶ τὸν ταλαίπωρον τὸν Μεϊδάνον καὶ τὸν ἐχάλασαν. Εἰς χωρίον Γαρδίκι τὸν ἔπιασαν καὶ εἰς Θεσσαλονίκην τὸν ἐχάλασαν.»³⁰

 

Χάρτης της περιοχής. Επεξεργασία χαρτογραφικών δεδομένων: Σπυρίδων Βλιώρας

Δυστυχώς, στην εξόντωση του Μεϊντάνη συνέβαλαν και οι πρόκριτοι των Τρικάλων: «Δὲν ἐνθυμεῖτο ὁ Νικόλαος Στορνάρης νὰ μᾶς εἰπῇ λεπτομερῶς τὰς αἰτίας αἵτινες ἐπαρακίνησαν τοὺς προκρίτους χριστιανοὺς Τρικάλων νὰ συνεργήσουν μὲ τοὺς Ὀθωμανοὺς εἰς τὴν καταστροφὴν τούτου.»³¹

Οι Τούρκοι «προετοιμάσαντες ἕως τρεῖς χιλιάδας στράτευμα Τουρκαλβανούς, μυστικά, εἰς τὰ Τρίκαλα, τὴν νύκτα ἐκστρατεύσαντες οὗτοι καὶ ὁδηγούμενοι ἀπὸ τοὺς κατοίκους μὲ δάδας ἀναμμένας εἰς τὰς χεῖρας, οἱ μὲν χωρικοὶ ἀνοίγοντες μὲ τὰ φτυάρια τὰς χιόνας τῶν στενωπῶν, χωρίων Δραμιζίου, Κόρμπου, διάσελον Βετερνίκου, Πίρας³² δέσις, γέφυραν Μουτζιάρας, οἱ δὲ Ὀθωμανοὶ παρακολουθοῦντες· διαβάντες καὶ τὰ στενὰ Γαρδικιοῦ καὶ διευθυνόμενοι πρὸς τὸ χωρίον, φανερωθέντες τὸ πρωὶ καθ’ ἣν ὥραν ὁ ἥρωας, διὰ τὸ ἐπίσημον τῶν ἑορτῶν, ἐπήγαινεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν νὰ λειτουργηθῇ· ἄμα ἰδὼν τούτους ἔξαφνα, ἀποσυρθεὶς καὶ κλεισθεὶς ἐντὸς τῆς οἰκίας του, περικυκλώσαντές τον ἀμέσως οἱ ἐχθροί, καὶ ἐπιπεσόντες νὰ τὸν προσβάλουν, μετὰ τριῶν ἢ τεσσάρων ὡρῶν πόλεμον, παρατηρῶν τὸ πλῆθος τῶν ἐχθρῶν καὶ ὅτι εὑρεθεὶς μὲ μόνον 15–20 ἄνδρας δὲν ἠδύνατο νὰ διαφύγῃ τὸν κίνδυνον —προτιμήσαντες νὰ ἀποθάνουν καὶ αὐτὸς καὶ οἱ περὶ αὐτοῦ ἐντίμως· ὁρμήσαντες ξιφήρεις κατεπάνω τῶν ἐχθρῶν, πυροβολούμενοι δέ— φονευθεὶς καὶ αὐτὸς καὶ οἱ λοιποὶ ἐπὶ τῆς ἐξόδου καὶ ὁρμῆς, καὶ πεσόντες ἄπνοοι ἔγιναν θῦμα τῆς βαρβάρου πανουργίας καὶ πολιτικῆς.»³³

Ο 17ος αιώνας που ζει ο Μεϊντάνης ξεκίνησε με μια σειρά εξεγέρσεων σε Θεσσαλία, Άγραφα και Ήπειρο και ολοκληρώθηκε με τη θανάτωση του Πάνου Μεϊντάνη. Η δράση και οι ενέργειές του στάθηκαν οδηγός στους Κλέφτες και Αρματολούς που ακολούθησαν κατά τον 18ο και 19ο αιώνα και ενέπνευσαν τα επόμενα επαναστατικά κινήματα, μέχρι και το 1821.

Η δράση του επίσης ενέπνευσε και τον αποβιώσαντα πλέον σκηνοθέτη Δήμο Θέο, ο οποίος γύρισε την ταινία «Καπετάν Μεϊντάνος: Η εικόνα ενός μυθικού οπλαρχηγού», η οποία ευχής έργο θα ήταν να προβληθεί και στην πόλη μας, αφού αναζητηθεί από τον Κινηματογραφικό Σύλλογο Καλαμπάκας στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος ή στην ΕΡΤ…

 

Βιβλιογραφία

1. Βακαλόπουλος 1954 (Μεϊντάνης): Απόστολος Βακαλόπουλος, «Ο αρματολός Μεϊντάνης (τέλη 17ου αιώνα)», Ελληνικά, 13.1 (1954), 160–164.
2. Βακαλόπουλος Δ 1973: Απόστολος Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. Δʹ, Τουρκοκρατία (1669–1812): Η οικονομική άνοδος και ο φωτισμός του γένους, Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 847.
3. Βέης 1901: Νίκος Βέης, «Χρονογραφικὰ σημειώματα ἐκ τῶν κωδίκων τῆς Ἐθνικῆς Βιβλιοθή­κης τῆς Ἑλλάδος», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, 6 (1901)97.
4. Βλαχογιάννης 1935: Γιάννης Βλαχογιάννης, Κλέφτες του Μοριά: Μελέτη ιστορική από νέες πηγές βγαλμένη (1715-1820), Τύποις Πολυβιοτεχνικής, Αθήνα 1935, σελ. 302.
5. Βλιώρας 2021 (Ετυμολογικά): Σπυρίδων Βλιώρας, «Ετυμολογικές τοπωνυμικές περιπλανήσεις», εφ. Τα Μετέωρα, 05 & 19.02.2021, https://www.academia.edu/45027724, σελ. 34.
6. Γιαννούλης 1980 (Αγωνιστές): Γιαννούλης Νικόλαος, Θεσσαλοί Αγωνιστές του 1821, Αθήνα 1980, σελ. 303.
7. Γιαννούλης 1981 (Αρματολίκι): Γιαννούλης Νικόλαος, Το Αρματολίκι του Ασπροποτάμου κι οι Στορναραίοι, εκδ. Ε.Μ.Ο.Τ. (Εκδρομικός & Μορφωτικός Όμιλος Τρικάλων), Αθήνα 1981, σελ. 171.
8. Δημητριάδης 1973: Δημητριάδης Βασίλης, Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή (Εισαγωγή–Μετάφραση–Σχό­λια), εκδ. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 464.
9. Ιστορία 1975ια: Ιστορία του ελληνικού έθνους. Ο ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία (περίοδος 1669–1821): Τουρκοκρατία, λατινοκρατία, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1975, ISBN: 978–960–213–107–7, σελ. 488.
10. Καρανάσιος 1979: Καρανάσιος Α., Ιστορικά, Λαογραφικά, Παραδόσεις Γαρδικίου Αθαμάνων, Τρίκαλα 1979.
11.  Κασομούλης Α: Κασομούλης Νικόλαος, Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821–1833, εισαγωγή και σημειώσεις: Γιάννης Βλαχογιάννης, Χορηγία Παγκείου Επιτροπής, τ. 1, Αθήνα 1939, σελ. 553.
12. Λάμπρος 1910: Σπυρίδων Λάμπρος, «Ἐνθυμήσεων ἤτοι χρονικῶν σημειωμάτων συλλογὴ πρώτη (ἀρ. 1–562)», Νέος Ελληνομνήμων, 7 (1910), 113-312.
13. Παπακωνσταντίνου 1998 (Μεϊντάνης): Θωμάς Παπακωνσταντίνου, Ο κλεφταρματολός Μεϊντάνης: ένας θρύλος στη ιστορία, 17οςαιώνας, Αθήνα 1998, 960-90987-0-3, σελ. 94.
14. Σάθας 1865 (ιζ): Κωνσταντίνος Σάθας, Ἡ κατὰ τὸν ΙΖʹ αἰῶνα Ἐπανάστασις τῆς ἑλληνικῆς φυλῆς (1684–1715), Ἐκ τοῦ Γραφείου τῆς Χρυσαλλίδος, Ἀθήνησι 1865, σελ. 36.
15. Σάθας 1869 (Τουρκοκρατουμένη Ελλάς): Κωνσταντίνος Σάθας, Τουρκοκρατουμένη Ἑλλάς: ἱστορικὸν δοκίμιον περὶ τῶν πρὸς ἀποτίναξιν τοῦ Ὀθωμανικοῦ ζυγοῦ ἐπαναστάσεων τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους (1453–1821), ἐκ τῆς Τυπογραφίας τῶν τέκνων Ἀνδρέου Κορομηλᾶ, Αθήνα 1869, σελ. 666.
16. Χρηστοβασίλης 1902: Χρήστος Χρηστοβασίλης, Εθνικά άσματα (1453-1821), Αθήνα 1902, σελ. 336.

Δικτυογραφία

1.  https://el.wikipedia.org/wiki/Πάνος_Μεϊντάνης

Υποσημειώσεις

¹ Πολύρραχο Σερβίων Κοζάνης: 40°08’25.7″N 21°57’10.9″E.

² Βλαχογιάννης 1935, 15.

³ τουρκική meydan (πλατεία) < οθωμανική τουρκική میدان  (meydan) < περσική میدان  (meydân: πλατεία, πεδίο) < αραβική ميدان  (maydān: τετράγωνο, πεδίο).

⁴ Γι’ αυτό και κάποιοι μελετητές αναφέρονται σε δύο ή και περισσότερους Μεϊντάνηδες: «Και πρώτα το οικογενειακό επίθετο Μεϊντάνης δεν είναι το πραγμα­τικό του. Η τουρκική λέξη μεϊντάνης, που πήρε στα ελληνικά τη ση­μασία ληστής, κλέφτης, φαίνεται ότι ύστερ’ από την ανταρσία τού προσκολλήθηκε ως επίθετο δίπλα στο μικρό του όνομα. Το ίδιο έγινε και με άλλους σύγχρονους κλέφτες. Πάντως ο Μεϊντάνης από την Κοζάνη, όπως τον θέλει ο Κασομούλης, δεν είναι ο ίδιος με τον σύγχρονό του Πάνο Μεϊντάνη από την Κατούνα, όπως νομίζει ό Βλαχογιάννης. (…) Ο Μεϊντάνης της Κοζάνης έζησε και έδρασε, κατά τον Κασομούλη, μεταξύ 1660–1690 στη Μακεδονία και Θεσσαλία και συγκεκριμένα στις περιοχές Καστοριάς, Έδεσσας, Βέροιας, Σερβίων, Ελασσόνας και Τρικάλων.» Βακαλόπουλος 1954 (Μεϊντάνης), 160–161.

⁵ «Άρα το επώνυμο Μεγδάνης ή Μεϊντάνης, ίσως δόθηκε στον πρωτοκαπετάνιο του Ασπροπόταμου, από τον ανυπότα­κτο και επαναστατικό του χαρακτήρα.» Γιαννούλης 1981 (Αρματολίκι), 34–35.

⁶ Δημητριάδης 1973, 52, 54–57

⁷ «Ενώ βρισκόμασταν στην πόλη αυτή, μια νύχτα ένας χαϊντούκος που τον έλεγαν Μπάνο με πε­ντακόσιους απίστους ήρθε με πυρσούς από το βουνό Σιάπκα, έ­σπασε χωρίς φόβο και τρόμο τις πόρτες του μπεζεστενίου και πή­ρε εβδομήντα χιλιάδες άσπρα σε χρήμα και άλλες τόσες σε πο­λύτιμα υφάσματα. Σώοι και φορτωμένοι λάφυρα και δείχνοντας τη χαρά τους με πυροβολισμούς έφυγαν σε μια πεδιάδα με πέ­τρες.»

⁸ Μπίτολα, 41°01’50.4″N 21°20’03.9″E.

⁹ Саръгьол, 40°57’33.4″N 22°51’34.5″E.

¹⁰ 39°20’45.4″N 22°05’10.5″E.

¹¹ Παπακωνσταντίνου 1998 (Μεϊντάνης), 35–39.

¹² Σάθας 1865 (ιζ), 11, Σάθας 1869 (Τουρκοκρατουμένη Ελλάς), 313–314.

¹³ «Κατὰ τὴν ἐποχὴν ταύτην οἱ πειραταὶ τῆς Ἀλγερίας ἔφθασαν εἰς τὸ ἀπόγειον τῆς ἰσχύος των καὶ κατέστησαν ὁ τρόμος τῆς ὑφηλίου. Ἔφθασαν ληΐζοντες καὶ μέχρι τῶν ἐσχατιῶν τοῦ Ὠκεανοῦ, ἀποβάντες εἰς Ἰρλανδίαν καὶ Ἰσλανδίαν καὶ λαβόντες πλέον τῶν 600 αἰχμαλώτων. Ὁ ἀριθμὸς τῶν ἐν Ἀλγερίᾳ δούλων χριστιανῶν ἀνέβαινε μέχρις 20.000. Περὶ τὰ πεντήκοντα πλοῖα (φοῦσται) ἀπετέλουν τὴν ναυτιλίαν τοῦ πειρατικοῦ ἐκείνου κράτους. Οἱ συλλαμβανόμενοι ἀνεσκολοπίζοντο, ἐκαίοντο ἢ ἐστέναζον εἰς φρικαλέα δεσμωτήρια.» Σάθας 1865 (ιζ), 11.

¹⁴ «Ὠνομάσθησαν οὕτω τὰ τουφέκια, ὡς προερχόμενα ἐκ τοῦ ἐν Ἑνετίᾳ ὁπλοποιείου ὑπὸ τὴν ἐπωνυμίαν Carlo Filio (Καρόλου υἱοῦ) καὶ οὐχὶ διότι εἶχον ἐζωγραφισμένον καρυόφυλλον, ὡς ἐσφαλμένως παρεδέχθη.» Σάθας 1865 (ιζ), 11.

¹⁵ Σάθας 1865 (ιζ), 10–12.

¹⁶ Χρηστοβασίλης 1902,107–109.

¹⁷ Παπακωνσταντίνου 1998 (Μεϊντάνης), 46–47.

¹⁸ Παπακωνσταντίνου 1998 (Μεϊντάνης), 57.

¹⁹ Ιστορία 1975ια, 202–203.

²⁰ Παπακωνσταντίνου 1998 (Μεϊντάνης), 64.

²¹ Κασομούλης Α, 4.

²² Κασομούλης Α, 4, Βακαλόπουλος 1954 (Μεϊντάνης), 161.

²³ 39°31’39.0″N 21°15’02.5″E, 1000 μ. υψόμετρο.

²⁴ 39°32’27.0″N 21°15’27.6″E, 1100 μ. υψόμετρο.

²⁵ Γιαννούλης 1981 (Αρματολίκι), 32.

²⁶ Κασομούλης Α, 5, Γιαννούλης 1980 (Αγωνιστές), 55–56.

²⁷ «Το αρματολίκι του το δίνουν στον Αλιμάνη, κατά πάσα πιθανότητα Αλβανό.» Βακαλόπουλος Δ 1973, 35.

²⁸ Παπακωνσταντίνου 1998 (Μεϊντάνης), 72–73, Βακαλόπουλος 1954 (Μεϊντάνης), 162.

²⁹ Βακαλόπουλος 1954 (Μεϊντάνης), 162.

³⁰ Χειρόγραφο Κ. 287, φ. 1α. Βέης 1901, 97, Λάμπρος 1910, 205–206, ενθύμηση 334.

³¹ Κασομούλης Α, 5.

³² Βλιώρας 2021 (Ετυμολογικά), 9–12.

³³ Κασομούλης Α, 5–6, Βακαλόπουλος 1954 (Μεϊντάνης), 162.