Στις συζητήσεις που κάνουμε πολλές φορές εμείς οι γεροντότεροι με τους νεότερους, χρησιμοποιούμε στο λεξιλόγιό μας λέξεις και ονομασίες ιδιωματικές, που όταν τις ακούνε οι νεότεροι, αν και εκ πρώτης όψεως φαίνονται απλές, κοιτάζονται στα μάτια χωρίς να μπορούν να δώσουν απάντηση, γιατί σχεδόν καθόλου δεν τις γνωρίζουν. Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις, που νεότεροι στην ηλικία, με το χτύπημα της εσπερινής καμπάνας, ζητούσαν να μάθουν από τους γεροντότερους για τη γιορτή που ξημερώνει.
Ο λόγος για την μεγάλη ακίνητη Θεομητορική γιορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου), που φέρει και άλλες ονομασίες, όπως την επωνυμία Παναγία η Πουσπουρίτσα στα Χάσια αλλά και την ευρύτερη περιοχή. Όπως είναι γνωστό, πατέρας της Παναγιάς μας ήταν ο Ιωακείμ και μητέρα της η Άννα. Μέχρι τα βαθειά γεράματα δεν είχαν αποκτήσει παιδί. Υποσχέθηκαν λοιπόν, στο Θεό, πως αν τους χαρίσει ένα παιδάκι, μόλις γίνει τριών ετών θα το αφιερώσουν στο ναό Του. Οι προσευχές τους εισακούσθηκαν και το παιδί που απέκτησαν οι ευσεβείς γονείς το ονόμασαν Μαρία. Όταν έγινε τριών ετών οι γονείς της την οδήγησαν στην εκκλησία. Αυτή η είσοδος στο ναό, ονομάσθηκε «Εισόδια της Θεοτόκου».
Η Παναγία κατέχει πρωταρχική θέση στην καρδιά των χριστιανών σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Της έχουν αφιερώσει μεγαλοπρεπείς εκκλησίες και ταπεινά ξωκκλήσια. Την αποκαλούν Θεοτόκο, αλλά της έχουν δώσει και πολυάριθμα προσωνύμια. Το αξιολάτρευτο αυτό πρόσωπο πήρε αμέτρητα ονόματα ή «Θεοτοκωνύμια» όπως λέγονται. Θυμάμαι τη συχωρεμένη τη μάνα μου, που έλεγε: Αύριο είναι βαριά γιορτή, Παναγία η Πουσπουρίτσα· «δεν πάμι για δ’λειά, παρά μόνο σ’ νικκλησιά». Δεν επιτρέπανε καν εκείνη την ημέρα στις κοπέλες της οικογένειας να δουλέψουν στον αργαλειό.
Προς τιμήν της Παναγίας υπάρχουν γιορτές με ονομασίες, που προσδιορίζουν την εποχή αγροτικών εργασιών με τις οποίες συμπίπτει η γιορτή, όπως: Μεσοσπορίτισσα, Αρχισπορίτισσα, Ξεσπορίτισσα, Πολυσπορίτισσα. Για τα Χάσια όμως η μεγάλη αυτή γιορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου στο Ναό, πήρε την επωνυμία Παναγία η Πουσπουρίτσα, αντί Αποσπορίτισσα, δηλαδή η γιορτή της Παναγίας που συμπίπτει με την περίοδο που τελειώνει η σπορά των αγροτών. Ετυμολογικά προέρχεται από την πρόθεση από + σπόρος < σπέρνω, < αποσπέρνω (= τελειώνω τη σπορά) < Αποσπορίτισσα < Πουσπουρίτσα.
Παρακάτω, παραθέτουμε μερικές από τις πιο γνωστές Παναγίες, που πήραν το όνομά τους, ανάλογα με τη γεωγραφική θέση ή την τοποθεσία που βρίσκονται οι αντίστοιχες εκκλησίες, όπως είναι:
Παναγία Σουμελά, Παναγία η Βατοπεδινή, Παναγία η Λιμνιά στη Λίμνη Εύβοιας, Παναγία η Προυσιώτισσα (Ευρυτανία), η Παναγία η Ιεροσολυμίτισσα, Παναγία η Αγιασώτισσα (Αγιάσο Λέσβου), Αμπελακιώτισσα (Αιτωλοακαρνανία, Ναυπακτία), κ.ά.
Ανάλογα με τον τόπο ή τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση ή και ανάλογα με την σχέση του Χριστού με την Παναγία, όπως:
Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Ελεούσα, Μεγαλόχαρη, Μεγαλομάτα, Θρηνούσα, Δεξιά κ.τλ. Εκτός από την Παναγία τη Γλυκοφιλούσα, που ο Χριστός αγγίζει το μάγουλο της μητέρας του, σε όλες τις άλλες παραστάσεις υπάρχει μια σχετική απόσταση, η οποία συμβολίζει την ισορροπημένη σχέση που πρέπει να έχει η μητέρα με το παιδί.
Ανάλογα με το σημείο όπου βρίσκεται χτισμένος ο ναός, έχουμε τις εκκλησίες: Θεοσκέπαστη (Θεσσαλονίκη, Κυκλάδες, Άνδρος), Μολυβδοσκέπαστη (Κόνιτσα Ιωαννίνων), Παναγία Σπηλιά ή Σπηλιώτισσα (Άγραφα Καρδίτσας), Παναγία Θαλασσινή (Άνδρο), που είναι χτισμένη σε βράχο μέσα στη θάλασσα, Παναγία η Κρεμαστή στην Ηλεία, όπου η Μονή κρέμεται από έναν βράχο κ.ά.
Σ’ αυτόν το λαό με τα γνωστά Χριστιανικά ιδεώδη, που έχει χαρίσει η λαϊκή πίστη και παράδοση, αλλά και με την ντοπιολαλιά του, που δίνει το στίγμα του γλωσσικού μας πλούτου, νομίζω ότι αξίζει τον κόπο να σταθεί κανείς και να σχολιάσει κάποια πράγματα, προκειμένου να μαθαίνουν οι νεότεροι και να θυμούνται οι παλιότεροι.
Του Θανάση Σιούτα