Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται μια ολοένα και μεγαλύτερη κινητικότητα στο χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων. Για παράδειγμα, δείτε το Μακεδονικό, τις προσπάθειες εξόρυξης πετρελαίου στο Αιγαίο, την ένταξη του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ, τις δραματικές πολιτικές αλλαγές στην Τουρκία και, πρόσφατα, την προσπάθεια «επίλυσης» των Ελληνο-Αλβανικών διαφορών. Είναι τυχαίο αυτό το ανακάτεμα στην περιοχή; Μάλλον όχι. Όλα τα παραπάνω δεν πρέπει να τα δούμε σαν ξεχωριστά ζητήματα αλλά σαν κρίκους της ίδιας αλυσίδας.
Ας ξεκινήσουμε βλέποντας την μεγάλη εικόνα. Σήμερα, στο χώρο της Νότιο-Ανατολικής Ευρώπης φαίνεται να διαμορφώνονται δύο μπλοκ. Το ένα αποτελείται από την Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Αυτή η ομάδα υποστηρίζεται από τους Αμερικάνους και Ευρωπαίους. Το άλλο μπλοκ αποτελείται από την ασταθή συμμαχία της Ρωσία, του Ιράν, και της Τουρκίας. Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά θα δούμε την σύγκρουση αυτών των δύο ομάδων πίσω από κάθε μεγάλο διπλωματικό ζήτημα της περιοχής μας – από την ΑΟΖ μέχρι το Μακεδονικό.
Το πρώτο ενδιαφέρον στοιχείο στην καινούργια δυναμική που είναι η εξελισσόμενη σφοδρή σύγκρουση του Ισραήλ με την Τουρκία. Οι παλιότερες στενές συμμαχικές σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας που για χρόνια έδιναν τον τόνο στην περιοχή μας δεν πρόκειται να φτιάξουν όσο είναι ο Ερντογάν στα πράγματα.
Το δεύτερο ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως ο Ερντογάν φαίνεται να έχει πάρει την απόφαση να ηγηθεί των χωρών του Ισλάμ σύμφωνα με το δόγμα Νταβούτογλου. Το ενδεχόμενο αυτό, όμως, οδηγεί την Τουρκία μακριά από την Δύση. Από την άλλη πλευρά, δεν μπορούμε να είμαστε 100% σίγουροι αν οι τελευταίες διπλωματικές κινήσεις του (π.χ. εισβολή στην βόρεια Συρία, αγορά εξοπλισμών από την Ρωσία, κα) είναι ένας τακτικός ελιγμός ή μια δομική αλλαγή στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας.
Με αυτά τα δεδομένα, λοιπόν, πως πρέπει να πορευτεί η Ελλάδα; Θεωρώ πως η χώρα μας έχει μια τεράστια ευκαιρία μπροστά της – αλλά και σημαντικούς κινδύνους. Αν αξιοποιήσουμε τις αλλαγές του Βαλκανικού status quo μπορούμε να γίνουμε ο βασικός πυλώνας σταθερότητας και ανάπτυξης της περιοχής και να αποκτήσουμε ρόλο κλειδί στην Δυτική συμμαχία. Για να συμβεί αυτό, όμως, πρέπει να χτίσουμε μια διπλωματική στρατηγική που θα είναι ξεκάθαρα σε συνεννόηση με την Δύση και στην οποία η Ελλάδα θα έχει σαφή ρόλο. Άλλωστε, από τον Ελευθέριο Βενιζέλο μέχρι τον Κωνσταντίνο Καραμανλή η χώρα μας κατάφερε να πετύχει μεγάλες επιτυχίες μόνο όταν είχε μια ξεκάθαρη στρατηγική στο πλευρό της Δύσης.
Αλλά, ας αναφέρω μερικά συγκεκριμένα παραδείγματα. Παράδειγμα πρώτο. Η Ελλάδα πρέπει διαρκώς να προσπαθεί να φέρει την Τουρκία προς την πλευρά της Δύσης. Αυτό που φοβούνται περισσότερο οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι είναι να μετατραπεί η Τουρκία σε ένα νέο Ιράν. Άρα, εμπρηστικές δηλώσεις για εσωτερική κατανάλωση όπως συχνά πυκνά κάνουν οι κ. Κοτζιάς και κ. Καμμένος πάνε αντίθετα σε αυτή την κατεύθυνση.
Παράδειγμα δεύτερο. Οι αποφάσεις μας σε μεγάλα ζητήματα θα πρέπει να συμβαδίζουν με τις αποφάσεις των συμμάχων μας. Όταν πριν λίγους μήνες οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί σύμμαχοι μας απέλασαν Ρώσους διπλωμάτες με βαριές κατηγορίες περί Ρωσικής κατασκοπείας, η Ελλάδα αρνήθηκε να το κάνει. Δηλαδή, η Κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ πήγε κόντρα σε μια κεντρική γραμμή της Δυτικής συμμαχίας. Αν θέλουμε την εμπιστοσύνη και την στήριξη των συμμάχων μας δεν γίνεται να πατάμε και στις δύο βάρκες.
Παράδειγμα τρίτο. Τι ενεργειακή πολιτική πρέπει να ακολουθήσουμε; Η Ελλάδα πρέπει να προασπίσει τα γεωοικονομικά της συμφέροντα προωθώντας, στο βαθμό που μπορεί, συμφωνίες όπως ο αγωγός East Med Pipeline. Ο East Med Pipeline θωρακίζει τα συμφέροντα Ελλάδας-Κύπρου και Ισραήλ και συμβάλλει σημαντικά στην ενεργειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία επιδιώκει να περιορίσει την ρωσική εξάρτηση στο φυσικό αέριο.
Συμπερασματικά, αν η Ελλάδα κινηθεί με νηφαλιότητα και ξεκάθαρο σχεδιασμό μπορεί να γίνει κομβικός παίκτης στον χώρο της Μεσογείου και της Νότιο-ανατολικής Ευρώπης και να καταφέρει να καρπωθεί πολλαπλά οφέλη από την σημερινή αναδιάταξη του συσχετισμού δυνάμεων. Ιδού η Ρόδος.
*Ο Μικέλης Χατζηγάκης είναι οικονομολόγος (Harvard, Tufts).