Μαρίνα Καραθανάση – Αρθρωτικές και Φωνολογικές Διαταραχές

Οι αρθρωτικές και οι φωνολογικές διαταραχές είναι διαταραχές οι οποίες χαρακτηρίζονται από δυσκολίες στην ορθή παραγωγή των ήχων της ομιλίας σε ηλικίες που αυτές οι δυσκολίες θα έπρεπε να έχουν ξεπεραστεί. Οι αρθρωτικές και οι φωνολογικές διαταραχές είναι διαταραχές οι οποίες χαρακτηρίζονται από δυσκολίες στην ορθή παραγωγή των ήχων της ομιλίας σε ηλικίες που αυτές οι δυσκολίες θα έπρεπε να έχουν ξεπεραστεί. 

Οι ήχοι μπορεί να απαλείφονται, να αντικαθίστανται ή να παραμορφώνονται. Επίσης οι ήχοι μπορεί να μην έχουν κατακτηθεί από το παιδί, ή μπορεί να έχουν κατακτηθεί και να απαλείφονται ή να αντικαθίστανται υπό ορισμένες προϋποθέσεις.

Οι αρθρωτικές κι οι φωνολογικές διαταραχές δεν έχουν ακριβή αίτια, ωστόσο κάποια στοιχεία δείχνουν να είναι σταθερά:

• Οι αρθρωτικές και φωνολογικές διαταραχές πλήττουν περισσότερο αγόρια παρά κορίτσια.

• Γενετική προδιάθεση έχει υποδειχθεί, αλλά δεν έχει αποδειχθεί.

• Οι αρθρωτικές και οι φωνολογικές διαταραχές δεν υποδεικνύουν χαμηλότερη νοημοσύνη στο παιδί, παρόλο που παιδιά με χαμηλό νοητικό πηλίκο είναι πιθανότερο να εμφανίσουν αυτού του τύπου τις διαταραχές.

• Οι ήπιες και μέτριες αρθρωτικές και φωνολογικές διαταραχές δε φαίνεται να σχετίζονται με τις μετέπειτα σχολικές επιδόσεις του παιδιού.

• Υπάρχει κάποια συσχέτιση των αρθρωτικών και φωνολογικών διαταραχών με απώλεια ακοής. Γενικά, σοβαρού βαθμού απώλεια ακοής ή ακόμα και ήπια απώλεια στην περίοδο όμως της γλωσσικής κατάκτησης σχετίζονται με αυτές τις διαταραχές.

Αρθρωτικές Διαταραχές

Οι δυσκολίες αυτές εμφανίζονται στην προσχολική ηλικία του παιδιού και μπορεί να είναι μακροχρόνιες. Το παιδί αδυνατεί να σχηματίσει και να εκφέρει κάποιους από τους ήχους του φωνολογικού συστήματος της μητρικής του γλώσσας. Ενώ οι διαταραχές της άρθρωσης συχνά δε συνοδεύονται από καμία άλλη διαταραχή, πολλές φορές μπορεί να συνδέονται με καταστάσεις όπως:

• Δομικές ανωμαλίες, (π.χ. σχιστό χείλος ή ουρανίσκος).

• Ορθοδοντικές ανωμαλίες, (π.χ. προεξέχουσα άνω οδοντοστοιχία, περιορισμένου μεγέθους κάτω σιαγόνα ή μικροσκοπική υπερώα).

• Νευρολογικές ανωμαλίες, (π.χ. διαταραχή στην άρθρωση λόγω περιορισμένων κινήσεων στη γλώσσα ή στα χείλη). Το τελευταίο μπορεί να αποτελεί μεμονωμένο χαρακτηριστικό μιας νευρολογικής ανωμαλίας ή να συνδέεται με μια γενικότερη νευρολογική διαταραχή, όπως ένα εγκεφαλικό επεισόδιο ή εγκεφαλική παράλυση. Τέλος, οι δυσκολίες στην άρθρωση μπορεί να οφείλονται και σε ένα τραυματισμό στο κεφάλι ή σε τραύματα στο πρόσωπο ή σε δυσπραγία, όπου είναι δύσκολος ο έλεγχος των διαφόρων κινήσεων.

Σκοπός της λογοθεραπείας είναι, μέσω συγκεκριμένων τεχνικών και μεθόδων, να εκμαιεύσει το φθόγγο που υπολείπεται, να εξασκήσει κι εν συνεχεία, να αυτοματοποιήσει τις κινήσεις εκείνες του συστήματος της ομιλίας, οι οποίες υπό φυσιολογικές συνθήκες γίνονται υποσυνείδητα, όπως και τη βελτίωση της ακουστικής διάκρισης των φθόγγων για τη γρηγορότερη κατανόηση και σωστότερη αναπαραγωγή τους.

Φωνολογικές Διαταραχές

Το πρόβλημα έγκειται σε μια κεντρική δυσκολία στην αντίληψη, επεξεργασία και οργάνωση των ήχων σε λέξεις στο φωνολογικό σύστημα της γλώσσας. Τέτοιες δυσκολίες κατατάσσονται στην ομάδα των εξελικτικών φωνολογικών διαταραχών. Στην φωνολογική διαταραχή δεν υπάρχει κάποιο ανατομικό ή νευρολογικό πρόβλημα, οι κινήσεις των αρθρωτών, οι στοματοπροσωπικές δεξιότητες και οι δεξιότητες μιμητισμού εκτελούνται φυσιολογικά αλλά η ομιλία μπορεί να είναι μη καθαρή, δυσνόητη. Το πρόβλημα είναι αντιληπτικό. Δηλαδή το άτομο μπορεί να σχηματίσει το επίμαχο φώνημα αλλά δεν μπορεί να αντιληφθεί τις μικρές διαφορές του από ένα άλλο φώνημα, που παρουσιάζει κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Οφείλεται σε ανωριμότητα ή διαταραχή του φωνολογικού συστήματος.

Εκδηλώνεται κυρίως με: αντί

• Πτώσεις συλλαβής ή φωνήματος (π.χ. νάνα αντί μπανάνα)

• Αναδιπλασιασμούς (μπαμπάνα μπανάνα)

• Αρμονίες (π.χ. λουλούρι αντί κουλούρι)

• Απλοποιήσεις συμπλεγμάτων (π.χ. Πέτος αντί Πέτρος)

• Μεταθέσεις και μετακινήσεις (π.χ. καπέτο αντί πακέτο)

Οι Αιτίες

• Δυσκολία στην ακουστική αντίληψη (ποιοτικά) και στην διαφοροποίηση ήχων, το παιδί δεν μπορεί να διακρίνει 2 ήχους που μοιάζουν μεταξύ τους

• Δυσκολία στην οργάνωση και αντίληψη του χρόνου

• Κινητικές δυσκολίες

• Ελλιπής ακουστική μνήμη

• Ελλιπή περιβαλλοντικά ερεθίσματα

• Συναισθηματική ανωριμότητα

Επιμέλεια Καραθανάση Μαρίνα, Λογοθεραπεύτρια

Πτυχιούχος Λογοθεραπείας, της σχολής ΣΕΥΠ (Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας) Ιωαννίνων και Μέλος του Συλλόγου Επιστημόνων Λογοθεραπευτών Λογοπαθολόγων Ελλάδος (Σ.Ε.Λ.Λ.Ε.)