Η περίοδος που διανύουμε είναι μία πένθιμη περίοδος. Πένθος σημαίνει συστολή. Απομάκρυνση από κάθε τι που δημιουργεί και ενισχύει τον θόρυβο. Ησυχία στα λόγια, απομάκρυνση από την κατάκριση, την συκοφαντία, την μνησικακία και από κάθε τι που δεν συνάδει με τον λόγο και το πνεύμα του ευαγγελίου.
Ορθοδοξία στην πράξη. Όχι στα λόγια και στα χείλη. Στην καρδιά. Ορθοδοξία χωρίς φωνές, φάλτσο θρησκευτισμό, ζηλωτισμούς, αλαλαγμούς, φανατισμό. Όλα τα άλλα είναι εκ του πονηρού και εκ του νομικού πνεύματος, όπως αυτό γαλουχείται και σήμερα στον στυγνό φαρισαϊσμό. ‘’Πρᾶξίς γαρ ἐπίβασις θεωρίας’’ θα διαμηνύσει προς όλους ο λόγος του αγίου Γρηγορίου Θεολόγου. Τίποτε περισσότερο αλλά και τίποτε λιγότερο.
Ο λόγος και το πνεύμα των αγίων ημερών υπαγορεύει ένα ανάλογο ύφος. Για παράδειγμα, πριν από μερικές ημέρες, στις Απόκριες ο κόσμος εύχονταν ο ένας στον άλλον ‘’Καλή Σαρακοστή’’. Αφενός μεν απόκριες δεν είναι το καρναβάλι και το ξεφάντωμα, αφετέρου δε πως νοείται η ‘’Καλή Σαρακοστή’’; Χρειάζεται να δώσουμε το αυθεντικό πνεύμα και τον αυθεντικό λόγο στον κόσμο, στα παιδιά για να γίνει ο κόσμος πνεύμα, όχι όμως το πνεύμα κόσμος, το οποίο μπορεί να υπάρχει μέσα στον κόσμο χωρίς όμως να γίνει κόσμος, γιατί αν γίνει κόσμος δεν θα είναι πνεύμα. Καλή Σαρακοστή σημαίνει μία πνευματική περίοδο όπου η διάθεση του πιστού αποκτά ένα ασκητικό ύφος και ήθος.
Η Εκκλησία μας δίνει πάρα πολλές ευκαιρίες κατά την διάρκεια της Μ. Τεσσαρακοστής. Δεν μπορεί να ζήσεις κανείς το Πάσχα αν δεν διαβεί το πέρασμα. Το πέρασμα από την πνευματική σκλαβιά στην σωτήριο απελευθέρωση. Εξάλλου, Πάσχα σημαίνει πέρασμα. Καθ’ όλη τη διάρκεια της Μ. Τεσσαρακοστής στους ιερούς ναούς τελούνται ιερές ακολουθίες που διακοσμούνται από λιτότητα και κατάνυξη. Η ομορφιά κρύβεται και συνάμα φανερώνεται στην απλότητα. Το Μέγα Απόδειπνο, οι Χαιρετισμοί προς την Υπεραγία Θεοτόκο, ο Μέγας Κανών, η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων, η Θεία Λειτουργία του Μ. Βασιλείου κάθε Κυριακή· ακολουθίες εμβάθυνσης στα ενδόμυχα της ανθρώπινης ύπαρξης. Η πιο κατανυκτική ευκαιρία του ανθρωπίνου προσώπου να ξαναβρεί τις ρίζες του.
Ο σύγχρονος άνθρωπος δείχνει να έχει απολέσει τις ρίζες του. Έβγαλε τον Θεό από την ζωή του και απολαμβάνει τις συνέπειες ενός άλλου ‘’πρωπατορικού’’ αμαρτήματος, εκείνου της προσωπικής αποστασίας και του υπαρξιακού αυτοεγκλωβισμού. Το βλέπουμε παντού. Η κοινωνία δεν λειτουργεί με όρους ασκητικούς. Αν λειτουργούσε κατά τα πρότυπα των κοινωνιών που σκιαγραφούσαν στα έργα τους ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Μ. Βασίλειος, αν ο άνθρωπος εμφορούταν από την αγάπη όπως αυτή προβάλλεται στο ευαγγέλιο και στον άγιο Μάξιμο Ομολογητή, αν ο άνθρωπος στρεφόταν κατά των αρνητικών παθών με πνευματικό αγώνα όπως διηγείται ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, θα είχε πραγματοποιηθεί το πρώτο και μεγαλύτερο βήμα. Η αλλαγή της κοινωνίας, του κόσμου ολάκερου θα είχε ξεκινήσει από τον εαυτό μου. Δεν φταίει η κοινωνία. Είμαστε πρόσωπα που συγκροτούν την κοινωνία. Αν η αντίληψη μας περί του άλλου, του κάθε ξένου και άλλου αποκτήσει χαρακτήρα υιοθεσίας και καταλλαγής, αν δούμε τον συνάνθρωπο μας όπως μας βλέπει ο Θεός, αν σεβαστούμε την διπλανή μας ανθρώπινη παρουσία, τότε θα αλλάξει προς το αγιότερο η κοινωνία.
Η στιγμή του άχρονου και άσαρκου που γίνεται χρόνος και σαρκώνεται. Ένα καταπληκτικό κείμενο. Ίσως το ομορφότερο λειτουργικό κείμενο όλων. Η ευχή αναφοράς του Μ. Βασιλείου που διαβάζεται κάθε Κυριακή της Μ. Τεσσαρακοστής στην Θεία Λειτουργία. Η ύψιστη ευλογία ανάγνωσης που γεννά το ανεπανάληπτο βίωμα της φυγής από την δραματική κοσμικότητα των καιρών. Τί λόγος; Τί πνεύμα; Η υπόκλιση του Θεού απέναντι στον άνθρωπο.
‘’…πλάσας γὰρ τὸν ἄνθρωπον, χοῦν λαβὼν ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ εἰκόνι τῇ σῇ, ὁ Θεός, τιμήσας, τέθεικας αὐτὸν ἐν τῷ Παραδείσῳ τῆς τρυφῆς, ἀθανασίαν ζωῆς, καὶ ἀπόλαυσιν αἰωνίων ἀγαθῶν, ἐν τῇ τηρήσει τῶν ἐντολῶν σου, ἐπαγγειλάμενος αὐτῷ, ἀλλὰ παρακούσαντα σοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ, τοῦ κτίσαντος αὐτόν, καὶ τῇ ἀπάτῃ τοῦ ὄφεως ὑπαχθέντα, νεκρωθέντα τε τοῖς οἰκείοις αὐτοῦ παραπτώμασιν, ἐξωρίσας αὐτὸν ἐν τῇ δικαιοκρισίᾳ σου, ὁ Θεός, ἐκ τοῦ Παραδείσου εἰς τὸν κόσμον τοῦτον, καὶ ἀπέστρεψας εἰς τὴν γῆν ἐξ ἧς ἐλήφθη, οἰκονομῶν αὐτῷ τὴν ἐκ παλιγγενεσίας σωτηρίαν, τὴν ἐν αὐτῷ τῷ Χριστῷ σου· οὐ γὰρ ἀπεστράφης τὸ πλάσμα σου εἰς τέλος, ὃ ἐποίησας, ἀγαθέ, οὐδὲ ἐπελάθου ἔργου χειρῶν σου, ἀλλ’ ἐπεσκέψω πολυτρόπως, διὰ σπλάγχνα ἐλέους σου.. Ὅτε δὲ ἦλθε τὰ πλήρωμα τῶν καιρῶν, ἐλάλησας ἡμῖν ἐν αὐτῷ τῷ Υἱῷ σου, δι’ οὗ καὶ τοὺς αἰῶνας ἐποίησας, ὅς, ὢν ἀπάγαυσμα τῆς δόξης σου, καὶ χαρακτὴρ τῆς ὑποστάσεώς σου, φέρων τε τὰ πάντα τῷ ῥήματι τῆς δυνάμεως αὐτοῦ, οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα σοὶ τῷ Θεῷ καὶ Πατρί, ἀλλά, Θεὸς ὢν προαιώνιος, ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη, καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη, καὶ ἐκ Παρθένου ἁγίας σαρκωθείς, ἐκένωσεν ἑαυτόν, μορφὴν δούλου λαβών, σύμμορφος γενόμενος τῷ σώματι τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν, ἵνα ἡμᾶς συμμόρφους ποιήσῃ τῆς εἰκόνος τῆς δόξης αὐτοῦ…’’ (Ευχή Αναφοράς Μ. Βασιλείου).
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (Θεολόγος, Βαλκανιολόγος)
Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας – Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων