Ενδεικτικά μιας ποιητικής έξαρσης και πνευματικής συνοχής δείχνουν όσα κοσμούν τις ευχές της ημέρας των Θεοφανείων. Δεν αρκεί παρά να διαβάσει κανείς τις ευχές του Μεγάλου Αγιασμού. Ευχές που μαζί με το μεγάλο θείο γεγονός της Βάπτισης του Χριστού συμπαρασύρουν σε μία νέα ζωή λύτρωσης και σωτηρίας το ανθρώπινο γένος. Αυτό οδηγεί τον άγιο Ιωάννη Δαμασκηνό να γράψει πως ένας από τους επτά λόγους που βαπτίστηκε ο Χριστός ήταν όχι επειδή ο Ίδιος είχε ανάγκη να καθαριστεί, ‘’ἀλλά τήν ἐμήν οἰκειούμενος κάθαρσιν’’.
Διαβάζοντας κανείς τα κείμενα των Πατέρων, αλλά και την υμνογραφία της Εκκλησίας θα οδηγηθεί σε δύο διαπιστώσεις. Αφενός μεν υμνείται ο Τριαδικός Θεός, ο Θεός Πατέρας από τον Οποίο όλα προέρχονται και πηγάζουν, έχοντας σ’ Εκείνον την αρχή τους, αφετέρου δε παρατηρείται σ’ όλες αυτές τις Δεσποτικές εορτές μία τιμή προς το ανθρώπινο πρόσωπο. Γιορτάζουμε σε κάθε αέναο και λειτουργικό ‘’σήμερον’’ την Γέννηση του Θεανθρώπου, αλλά ταυτόχρονα και τον αγιασμό του ανθρώπου διά του Θεού (άγιος Γρηγόριος Θεολόγος). Γιορτάζουμε την Βάπτιση του Χριστού και ‘’βατός μέν ἀνθρώπῳ παράδεισος καί οὐρανός αὐτός’’ κατά άγιο Γρηγόριο Νύσσης. Τιμούμε την Δ’ Οικουμενική Σύνοδο (451 μ.Χ.) και στο πρόσωπο του Χριστού καταξιώνεται η ανθρώπινη σωματικότητα.
Με την εορτή των Θεοφανείων όλη η κτίση πανηγυρίζει και όλα υποκλίνονται στον Δεσπότη Θεό. Ο Θεός Πατέρας δεν είναι άγνωστος, ούτε απρόσωπος, ούτε φιλοσοφικό απωθημένο και φυσικά δεν αποτελεί ανθρώπινο ιδεολόγημα και κατασκεύασμα. Είναι η πηγή των πάντων, η αιτία των πάντων. Πώς υπάρχει ο Υιός χωρίς τον Πατέρα; Σ’ ολόκληρο το ευαγγέλιο ο Υιός αναφέρεται στον Θεό Πατέρα. Το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται από τον Θεό Πατέρα. Στην δημιουργία του κόσμου συμμετέχει ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα (ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν καί καθ᾿ ὁμοίωσιν).
Σε μία ευχή που διαβάζεται στον Μέγα Αγιασμό (Ποίημα Σωφρονίου Πατριάρχου Ιεροσολύμων) έχουμε μία ευλογημένη συνάντηση του Θεού με την κτίση. Ολάκερη η κτίση είναι ποίημα του καλλιτέχνη Θεού. Ο άγιος Γρηγόριος Θεολόγος χρησιμοποιεί τον όρο ‘’καλλιτέχνης’’ για τον Θεό, λέγοντας πως ‘’ὡς καλλιτέχνης και πλέκειν σοφῶς κτίσιν’’. Δεν φείδονται λόγων οι Πατέρες για να χαρακτηρίσουν την δημιουργική έκφραση του Θεού (τεχνίτης <Κλήμης Αλεξανδρέας, δημιουργός <Γρηγόριος Παλαμάς, αριστοτέχνης< Κύριλλος Αλεξανδρέας). Στην ευχή λοιπόν του Μ. Αγιασμού ο ποταμός Ιορδάνης στρέφεται προς τα πίσω με την Βάπτιση του Χριστού. Η φύση συμμετέχει. Συμμετέχει ως ευχαριστία. Τη στιγμή που σταυρωνόταν ο Χριστός στα Ιεροσόλυμα, μακριά ο άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος είδε την φύση να συμμετέχει στο θείο πάθος, να συμπάσχει και τότε αναφώνησε ‘’ Ὁ ἐμός ἔρως ἐσταύρωται’’.
Ο Ιορδάνης αντιδρά στην είσοδο του Ιησού. Η κτίση δεν μένει ανέγγιχτη από το άγγιγμα του Χριστού. Το σώμα του Χριστού αγγίζει την φύση! Αντιδρά λοιπόν ο Ιορδάνης βλέποντας τον Υιό του Θεού, Εκείνον που πλέον μπορεί να ψηλαφηθεί. Τα βουνά σκίρτησαν αναφέρει η ευχή βλέποντας τον Θεό να έχει μορφή. Η φύση γίνεται μάρτυρας της πιο καταφατικής αποκάλυψης του Τριαδικού Θεού, αυτής της ενσαρκώσεως. Γνωρίζει τον Θεό μέσα από τον Υιό. Και ο Άδης βυθίζεται, δωρίζοντας το Βάπτισμα του Χριστού σωτηρία στον κόσμο. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης σε ομιλία του για τα Θεοφάνεια αναφέρεται στο σωτηριώδες έργο του Χριστού και σημειώνει πως ράντισε καθαρό νερό και καθάρισε τους ρύπους.
Ο Θεός σμιλεύει τα πάντα με καλαισθησία και δίνει μορφή αγιότητας σε κάθε τι που αναζητά την χαμένη του πατρίδα, τον παράδεισο. Και η κτίση ανταποκρίνεται στο κάλεσμα. Και ο άνθρωπος. Με τρόπο ευχαριστιακό. Έναν τρόπο που εντάσσεται στην μυσταγωγία της Εκκλησίας, στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας που περικλείει τα πάντα αφού ‘’τά σά ἐκ τῶν σῶν Σοί προσφέροντες κατά πάντα καί διά πάντα’’ (ευχή Θείας Λειτουργίας). Εξάλλου όπως σημειώνει ένας μεγάλος θεολόγος της εποχής μας ο Μητροπολίτης Γέρων Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας ‘’η λειτουργία είναι η πλέον θετική και στην πράξη αποδοχή του κόσμου και της δημιουργίας’’. Πράγματι, δεν υπάρχει στην Θεία Λειτουργία ευχή που να μην περιλαμβάνει τον άνθρωπο, την κτίση, ολόκληρη την δημιουργία.
Ο καλλιτέχνης Θεός δημιουργεί ομορφιά. Τα πάντα γύρω υμνούν και δοξολογούν τον Θεό. Μαρτυρούν εκκωφαντικά την ύπαρξη Του. Ακόμη και μία χαρούμενη νότα, το γάργαρο νερό ενός ποταμού, το κελάηδημα των πουλιών, το φύσημα του αέρα που αλλάζει κατεύθυνση τα κλαδιά ενός δέντρου. Ο Θεός είναι άπαιχτος! Τα δημιούργησε όλα με σοφία. Μέχρι που ο άνθρωπος είδε την κτίση ως κτίσμα δικό του. Εκεί που άρχισε να αυτοθεωρείται ως ιδιοκτήτης της φύσης και όχι ως διαχειριστής μιας μοναδικής θεϊκής κληρονομιάς, ο Θεός μπήκε στην άκρη. Και η φύση; Θεωρώ πως η Θεία Ευχαριστία έχει να μας διδάξει πολλά και σ’ αυτό. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που θα συμβάλλει στο ξεκαθάρισμα της πατρότητας. Κι αυτή ανήκει μονάχα στον Θεό Πατέρα. Κι όταν αυτό συμβεί η ποίηση, ο λόγος, η μουσική θα υμνεί την δημιουργική ευστοχία της ποιητικής ενέργειας του Θεού. Κι όλα θα γίνουν εναρμόνια. Όπως στο ‘’ταξίδι μιας νότας’’ του Σταύρου Λάντσια.
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (βαλκανιολόγος, θεολόγος)
Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας