Κώστας Φαμίσης – Η αναρρίχηση γεννήθηκε στους βράχους των Μετεώρων τον 9ο αιώνα μ.Χ – Β’ Μέρος

Σκοπός της δημοσίευσης του άρθρου είναι η ευρύτερη διάδοση του μηνύματος σε Παγκόσμιο επίπεδο, ότι η αναρρίχηση γεννήθηκε στους Ιερούς Βράχους των Μετεώρων. Πιστεύω ότι η προβολή αυτή αποτελεί μεγάλη προσφορά όχι μόνο στους μελετητές, ορειβάτες, αναρριχητές, αλλά γενικότερα στον Πολιτισμό μας.

Σκοπός της δημοσίευσης του άρθρου είναι η ευρύτερη διάδοση του μηνύματος σε Παγκόσμιο επίπεδο, ότι η αναρρίχηση γεννήθηκε στους Ιερούς Βράχους των Μετεώρων. Πιστεύω ότι η προβολή αυτή αποτελεί μεγάλη προσφορά όχι μόνο στους μελετητές, ορειβάτες, αναρριχητές, αλλά γενικότερα στον Πολιτισμό μας.

Για την εγκυρότητα του ερευνητικού θέματος, θεώρησα απαραίτητο να καταγράψω σχεδόν όλες τις μέχρι σήμερα αναφορές από τις παρακάτω ερευνητικές πηγές:

1.Στους θρύλους και τις παραδόσεις.

2.Στις υπάρχουσες ιστορικές μαρτυρίες.

3.Στις αρχειακές επιγραφές.

4.Στις φιλολογικές πηγές και

5.Στα λιγοστά λείψανα μνημείων.

Τον 10ο αιώνα ο μοναχισμός φθάνει στη μεγαλύτερη ακμή του, ενώ ταυτόχρονα χτίζονται και τα πρώτα μοναστήρια13.

Η πόλη του Αιγινίου, λόγω της ιερότητας του χώρου, αποκτά καινούργιο όνομα- «Σταγοί»14. Όνομα που προέρχεται, πιθανόν, από την παραφθορά των λέξεων «εις τους Αγίους». Θεωρείται η πιο επικρατέστερη εκδοχή, έναντι των άλλων, πολλών, που υπάρχουν.

Πολλές πληροφορίες αναφέρουν σαν πρώτο ασκητή κάποιον Βαρνάβα, ο οποίος στο 950-965, ίδρυσε τη σκήτη του Αγίου Πνεύματος15.

Λίγο αργότερα, γύρω στα 1020, συνεχίζει η παράδοση, ο μοναχός Ανδρόνικος από την Κρήτη, έκτισε ασκητήριο στον σημερινό βράχο της Μεταμορφώσεως16, ενώ άλλοι μοναχοί ίδρυσαν τη σκήτη των Σταγών, την οποία αργότερα ονόμασαν Δούπιανη, γύρω στο 116017. Η πρώτη σκήτη της Δούπιανης αναφέρεται στο πρακτικό Μανούση κατά το έτος 1162/3, καθώς και η Μονή της Θεοτόκου Δούπιανης. Ακόμη αναφέρεται στα εκδοθέντα χρυσόβουλλα των Αυτοκρατόρων Νικηφόρου και Βοτανειάτου και Αλεξίου Κομνηνού18, περί τα έτη 1076-1118, όταν η σκήτη Σταγών είχε την εξάρτησή της από την επισκοπή Σταγών19. Ο Βυζαντινολόγος Ν. Βέης στα συγγράμματά του αναφέρει ως τον αρχαιότερο Στυλίτη-ασκητή, τον Ιερομόναχο από την Καλαμπάκα, Πολύκαρπο Ραμμίδη20.

Ο Σαμουήλ, ο Τσάρος των Βουλγάρων, είχε εισχωρήσει, το 992 με 995 στην κυρίως Ελλάδα. Σαν τρόπαιο νίκης, τοποθέτησε πάνω σ΄ένα δίκορφο Βράχο, που φέρει την ονομασία Αϊπνεύμα, δύο πανύψηλους σιδερένιους σταυρούς, στους οποίους αναγράφονται, όπως η παράδοση επαναλαμβάνει, με σλαβικούς χαρακτήρες το τρόπαιο της νίκης21.

Το τρόπαιο αυτό κατόρθωσε να τοποθετήσει στον υψηλότερο και δυσκολότερο βράχο, με την βοήθεια των μοναχών-ερημιτών, οι οποίοι είχαν το ασκητήριό τους εκεί.

Ο σταυρός έχει ύψος 2,82 μ., το οριζόντιο μέρος φθάνει τα 0,86 μ. και το πλάτος των σκελών του σταυρού είναι 6 cm. Η αφαίρεση του σταυρού έγινε το Μάϊο του 1953, από τους κατοίκους του Καστρακίου.

Το έτος 886, που αυτοκράτορας του Βυζαντινού κράτους ήταν ο Λέων ο Σοφός, η πόλις Σταγοί, σημερινή Καλαμπάκα, είναι γνωστή. Είναι έδρα της Επισκοπής Σταγών, η οποία τελούσε υπό την εποπτεία της Μητροπόλεως Λαρίσης22.

Πολλά ασκηταριά σώζονται μέχρι σήμερα, στην τοποθεσία Παναγία, στον Μπάτοβα, στον βράχο Πυξάρι, ανατολικά της κωμοπόλεως Καστρακίου.

Η σκήτη της Δούπιανης, του Αγίου Πνεύματος, του Αγίου Γεωργίου Μανδηλά, είναι μερικά από τα δυσκολότερα ασκητάρια, υψηλότερα και μη προσιτά στην ανάβαση-αναρρίχηση.

Από τις αρχειακές επιγραφές, που μέχρι σήμερα σώζονται και κατάφερα να συγκεντρώσω, μαρτυρείται η ύπαρξη των ασκητηρίων γύρω από τους Μετεωρίτικους βράχους τον ΙΑ’ και ΙΒ’ αιώνα.

Πολλά παλαιά χρυσόβουλλα και σιγίλια και άλλα επίσημα πρακτικά απογραφής, εκείνης της εποχής, φυλάσσονται στα αρχεία των Ιερών Μονών Μετεώρων, όπως το πρωτότυπο του Πατριαρχικού Γράμματος, σε περγαμηνή, στο αρχείο της Ιεράς Μονής Βαρλαάμ.

Το χρυσόβουλλο του Αυτοκράτορα Ανδρονίκου 1336, βρίσκεται, σήμερα, ολόκληρο, αντιγραμμένο με κεφαλαία γράμματα, στον βορεινό τοίχο του Νάρθηκα, του παλαιού επισκοπικού Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καλαμπάκας, μαζί με το Σιγίλιο του Οικουμενικού Πατριάρχη Αντωνίου Δ’, του έτους 139323.

Στο απογραφικό πρακτικό που καταρτίσθηκε μετά το έτος 1163 και πριν από το 1180, κατ΄εντολή του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού, μνημονεύονται τρία μονύδρια της Θεοτόκου «εις μετόχια όντα, της αυτής αγιωτάτης επισκοπής, της υπεραγίας Θεοτόκου της Δούπιανης»24.

Ο επικεφαλής της Σκήτης των Σταγών έφερε, κατά τα αγιορείτικα πρότυπα, τον τίτλο του «πρώτου» και καθηγούμενου της Μονής της Θεοτόκου της Δούπιανης.

Στην ίδρυση και ιστορία της Σκήτης των Σταγών και των μοναστηρίων που υπάγονται σ΄αυτήν αναφέρεται μια τοπική συνοδική απόφαση της Επισκοπής, το λεγόμενο «Σύγγραμμα Ιστορικόν» ή «χρονικόν των Μετεώρων», πολύτιμο ιστορικό ντοκουμέντο, για τον μοναχισμό των Μετεώρων25.

Στον ΙΒ’ αιώνα αναφέρεται η παλαιά επιγραφή που ήταν λαξευμένη σε βράχο, κοντά στην εξωτερική είσοδο της σημερινής Μονής Αγ. Στεφάνου. Το εν λόγω χάραγμα μνημονεύουν στα συγγράμματά τους πολλοί περιηγητές. Σήμερα δεν υπάρχει. Χάθηκε μετά το 1927, από άγνωστους λόγους. Δήλωνε τον πρώτο ερημίτη-ασκητή Ιερεμία, να κατοικεί σε μια σπηλιά περί το έτος 119126.

Όλες οι φιλολογικές πηγές27, οι αρχειακές επιγραφές και οι ιστορικές μαρτυρίες, υποδεικνύουν την ύπαρξη, επίσημα, των πρώτων μοναχών αναρριχητών.

Με βάση τα παραπάνω αξιόπιστα λείψανα μνημείων μπορούμε να πιστεύουμε και να καυχόμαστε, ότι οι πρώτοι αναρριχητές (μοναχοί-ασκητές) υπήρξαν στους ιερούς Βράχους των Μετεώρων τον 9ο αιώνα, μέσα στις σπηλιές και στις σχισμές των βράχων, όπου είχαν φωλιάσει, απολαμβάνοντας την ευτυχία να ζουν «μόνοι μόνω θεώ»28.

Ως προς τον τρόπο ανάβασης στους βράχους από τους ερημίτες-μοναχούς, έχουμε σαν μόνη ιστορική μαρτυρία, την πληροφορία από τη βιογραφία του πρώτου οικιστού των Μετεώρων Οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτου: «Και δη λαβών τινά αναβάτην, ανήγαγεν αυτόν επί μία των πετρών εις ήν Καλίαν (=Καλύβαν) πήξαν τινά εκεί σε διαβίβασε χρόνον» (Κώδιξ Μονής Μεταμορφώσεως, αριθ. 404).

Η πληροφορία αυτή μας κάνει να σκεφθούμε ότι από τους χρόνους αγκαθιδρύσεως του ασκητισμού στα Μετέωρα, υπήρχαν ειδικοί εξασκημένοι στην ανάβαση των βράχων άνδρες, κυνηγοί, αιγοβοσκοί, οι οποίοι γνώριζαν μονοπάτια και πρόσφορες διαβάσεις, όπου βοηθούσαν επί πληρωμή στο πρώτο ανέβασμα των επιθυμούντων την φυγή του κόσμου29.

Σήμερα, εκτός των αθλητών αναρριχητών, υπάρχουν ακόμη ορισμένοι ευκίνητοι νέοι, οι οποίοι διατηρώντας το έθιμο, αναρριχώνται επιδέξια στον βράχο που υπάρχει πάνω από το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου του Μανδηλά, για να κρεμάσουν στη μνήμη του Μεγαλομάρτυρος το ταμένο μανδήλι30.

Το σίγουρο είναι ότι εκείνη την εποχή η αναρρίχηση στους βράχους, γινόταν με τον ίδιο τρόπο, σημερινή τεχνική, χωρίς τη σύγχρονη και ασφαλή μέθοδο αναρρίχησης που χρησιμοποιούν οι σημερινοί ερασιτέχνες και επαγγελματίες αθλητές-αναρριχητές.

Το μήνυμα αυτό, ο πατέρας της αναρρίχησης, όπως τον αποκαλούν οι Ευρωπαίοι, ο Γερμανός αναρριχητής Halle, μέλος της Παγκόσμιας Επιτροπής UIAA, για την ασφάλεια των αναρριχητών, ο φίλος του Γερμανός Stute, η σύζυγος του Halle, η οποία είναι μία από τις πρώτες κορυφαίες γυναίκες της αναρρίχηση, επιβεβαίωσαν με την παρουσία τους στο Α’ Ιστορικό Συνέδριο Καλαμπάκας, το έτος 1998, « ότι, η αναρρίχηση γεννήθηκε στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στους Ιερούς Βράχους των Μετεώρων τον 9ο μ.Χ. αιώνα.»

13. Στέφανος Αργ. Θανασούλας-οπ-παρ. σελ 12.

14.Φώτη Κοτοπούλη- Τα Μετέωρα- Εκδόσεις Δίφρος. Αθήνα 1973- Σελίδα 24.

15. Θεοχάρη Μ. Προβατάκη-οπ.-παρ. Σελίδα 29.

16. Θεοχάρη Μ. Προβατάκη-οπ.-παρ. Σελίδα 29-30.

17. Νίκου Νικονάνου- οπ.-παρ. Σελίδα 6-

Θεοχάρη Μ. Προβατάκη-οπ.-παρ. Σελίδα 23.

18. Φώτη Κοτοπούλη-οπ.- παρ. Σελ. 27

-Π.ρ.Β. Δημήτριος Ζ. Σοφιανός- Εξακόσια χρόνια οργανωμένης μοναστικής παρουσίας στα Μετέωρα. Ιστορική τεκμηρίωση.-ο.π.- παρ. Σελ. 104- Έρας Βρανούση «Το αρχαιότερο σωζόμενο έγγραφο για τη Θεσσαλική επισκοπή Σταγών (του έτους 1163). Ανέκδοτα τεμάχια του εγγράφου και μερικές πρώτες παρατηρήσεις» Σύμμεικτα (Εθν. Ίδρυμα Ερευνών, Κέντρον Βυζαντ. Ερευνών), 7/(1987) σελιδ. 19-32

-Π.ρ.Β. Δημήτριος Ζ. Σοφιανός- οπ.-παρ. Σελ. 105.- Για το χρυσόβουλλο αυτό του Ανδρονίκου Γ’, τα μνημονευόμενα παλαιότερα αυτοκρατορικά χρυσόβουλλα και το λεγόμενο «πρακτικό Μανούσης» βλ. Ι.Κ.Βογιατζίδου «Το χρονικόν των Μετεώρων-Ιστορική ανάλυσις και ερμηνεία», Επετηρίς Εταιρ. Βυζαντ. Σπουδών 2 (1925) σ. 149-155.

19. Δ. Ζ. Σοφιανού-Εξακόσια χρόνια οργανωμένης μοναστικής παρουσίας στα Μετέωρα. Ιστορική τεκμηρίωση.-ο.π.-παρ.-Σελ. 102- βλ. Ι.Κ.Βογιατζίδου «Το χρονικόν των Μετεώρων-Ιστορική ανάλυσις και ερμηνεία», Επετηρίς Εταιρ. Βυζαντ. Σπουδών 2 (1925) σ. 154.

20. Φώτη Κοτοπούλη-Μετέωρα-οπ.- παρ. Σελ. 24.

21. Φώτη Κοτοπούλη- Μετέωρα-οπ.- παρ. Σελ. 25.

22. Φώτη Κοτοπούλη- Μετέωρα-οπ.- παρ. Σελ. 26.

23. Φώτη Κοτοπούλη- Μετέωρα-οπ.- παρ. Σελ. 29.

Δ. Ζ. Σοφιανού- Εξακόσια χρόνια οργανωμένης μοναστικής παρουσίας στα Μετέωρα. Ιστορική τεκμηρίωση.-ο.π.-παρ.-Σελ. 103.

24 Δ. Ζ. Σοφιανού.-ο.π.-παρ.-Σελ. 103.

– Φώτη Κοτοπούλη- Μετέωρα-οπ.- παρ. Σελ. 29.

25. -Π.ρ.Β. Δημήτριος Ζ. Σοφιανός- Εξακόσια χρόνια οργανωμένης μοναστικής παρουσίας στα Μετέωρα. Ιστορική τεκμηρίωση.-ο.π.-

παρ.- Σελ. 105-106.

-Ν. Νικονάνου, Βυζαντινοί ναοί της Θεσσαλίας από τον 10ο αιώνα ως την κατάκτηση της περιοχής από τους Τούρκους το 1393.-Συμβολή στη Βυζαντινή αρχιτεκτονική. Υπουργ. Πολιτισμού και Επιστημών. Δημοσιεύματα του Αρχαιολ. Δελτίου, αρ. 26- Αθήνα 1979, σ. 69-75, πίν. 26-27 (=Τρικαλινά, 2, 1982, σ. 99-110)

26. Π.ρ.Β. Δ. Ζ. Σοφιανός-ο.π.-παρ.-Σελ. 105-106.Για την επιγραφή αυτή και τα διάφορα προβλήματά της Βλ. Δ. Ζ. Σοφιανός-Τα χειρόγραφα των Μετεώρων τομ Γ’, τα χειρόγραφα της Μονής Αγίου Στεφάνου (Ακαδημία Αθηνών, Κέντρο Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού). Αθήνα 1986, σ’.θ’.ι’, όπου και η πλήρης σχετική βιβλιογραφία.

27. Στέλιου Παπαδόπουλου-Μετέωρα-Δυτική Θεσσαλία-Εκδόσεις Μ. Πεχλιβανίδης-Αθήνα 1990-Σελ. 7

28. Θεοτέκνη Μοναχή-Το πέτρινο δάσος των Μετεώρων-οπ.παρ.Σελ. 31.

-Φώτη Κοτοπούλη- Μετέωρα-οπ.- παρ. Σελ. 29

29. Θεοτέκνη Μοναχή-Το πέτρινο δάσος των Μετεώρων-οπ.παρ.Σελ. 29.

-Φώτη Κοτοπούλη- Μετέωρα-οπ.- παρ. Σελ. 36

30. Θεοτέκνη Μοναχή-Το πέτρινο δάσος των Μετεώρων-οπ.παρ.Σελ. 28.

 

ΓΡΑΦΕΙ: Ο ΦΑΜΙΣΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ – Επίκουρος Καθηγητής ΤΕΦΑΑ Τρικάλων Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. –Ιστορικός: Πτυχιούχος Πανεπιστημίου Ιστορίας Φιλοσοφίας, Ερευνητής. – Πρόεδρος του Ελληνικού Ορειβατικού Συλλόγου Καλαμπάκας.