Ηρακλής Φίλιος: Κύκλος στο Τετράγωνο

Κάθε σχήμα έχει το δικό του χάρισμα. Δεν είναι απλά μονοσήμαντη δομή μιας διάστασης που εγκολπώνει το δεδομένο χώρο της ουσίας.

Κάθε σχήμα έχει το δικό του χάρισμα. Δεν είναι απλά μονοσήμαντη δομή μιας διάστασης που εγκολπώνει το δεδομένο χώρο της ουσίας.

Είναι απίστευτα διαχυτική φυσιογνωμία της υπόστασης που θέλει να λάβει σάρκα και οστά. Όμως αν μένει κι επιμένει στην εντύπωση πως θα αυτοαναλώνεται στα τετράγωνα, τρίγωνα ή ποικιλόσχημα όρια της, τότε ας εγκαταλείψει την προοπτική της επέκτασης. Δικό της θέμα.

Γνωρίζεις εκ των προτέρων πως κάθε σχήμα, σου επιτρέπει να κινηθείς εντός του, να βαδίσεις πάνω στις γραμμές του και να ενδυναμώσεις την αναγεννησιακή σου πορεία μόνο στα όρια του. Αυτό όμως γιατί καταντά ανιαρό; Μόνο στα όρια; Στην καλύτερη περίπτωση να χωρίσεις το τετράγωνο σε δύο ίσα μέρη και να αναλωθείς στα δύο μικρότερα τρίγωνα ή σε άλλα μικρότερα αν φέρεις τις υποτείνουσες των ήδη δύο μεγάλων τριγώνων. Πάλι όμως όλα τα μήκη, τις μοίρες, τις πλευρές, τα ολοκληρώνεις. Είναι δεδομένες κατασκευές μιας αρχιτεκτονικής δημιουργικής μεν, αλλά ψυχοφθόρας καθώς αναγκάζεσαι να κινείσαι στο οριοθετημένο πλαίσιο της. Κι ας είναι μία αυτοανακάλυψη μιας λογικής ενός τετραγώνου ή τριγώνου. Αυτό δεν αναιρεί την τραγικότητα της συνεχούς περιχώρησης του εαυτού στον πνιγμό των αμετάβλητων χωροχρονικών δεδομένων ως απολυτοσύνη της αυταπάτης. Εκείνης του αυτοπεριορισμού της συνοχής και της ισχύουσας πεπερασμένης αντίληψης.

Ανάλογη και η περιστροφή στο τριγωνικό σχήμα. Ανιαρή κι εκεί. Εξάλλου δεν θα πρωτοτυπούσε περισσότερο. Εκεί λοιπόν έχεις μόνο δύο τρίγωνα με την υποτείνουσα ΑΔ ή ΑΕ ή ΑΖ. Όπως και να την ονομάσεις, δεν παύει να δημιουργεί δύο τρίγωνα. Κανένα τετράγωνο και κανένα παραγωγικό τμήμα που προέρχεται από τον διαμελισμό του τετραγώνου σε περισσότερα των οκτώ τριγώνων. Βέβαια κι εκεί αυτοεγκλωβίζεται στη στατική δομή μικρότερων υποσχημάτων ω απόρροια του ΑΒΓΔ.

Άμεσα σχηματίζεις την εντύπωση πως εκεί μέσα στα στενά όρια της αυτοανάλωσης και ειδωλικής δημιουργίας, αυτό – εξοντώνεσαι. Όσες γραμμές κι αν τραβήξεις, όσα τρίγωνα κι αν δημιουργήσεις. Κινείσαι απλά στα ίδια μήκη και πλάτη (ΑΒ, ΒΓ, ΓΔ, ΔΑ). Ακόμη και οι προεκτάσεις κι ενώσεις εσωτερικών σημείων δεν σε ικανοποιούν. Αντίθετα μικραίνουν το χώρο και τον κάνουν περισσότερο αηδιαστικό. Έτσι σχηματίζεις την εντύπωση της αυτοκτονικής ικανοποίησης που θες να έχει προοπτική σωτηρίας, αλλά δεν έχει. Κι αυτό επειδή είναι απόλυτη η απόσταση και δεδομένη η στιγμή στο χώρο του σχήματος. Είναι δύσκολη η επέκταση εκτός ορίων. Θέλει θέληση και η σωτηρία έρχεται με τη Χάρη.

Εκεί στην μονότονη διάβαση των γραμμών, συλλαμβάνεις ένα πιο υπερβατικό σχήμα. Σχήματα που άλλοτε εντός εκτός, κι άλλοτε εντός εκτός κι επί το αυτό, ελκύουν την αναζήτηση. Θέλουν να την τινάξουν πέρα από γραμμικές συνήθειες και αναφορές του χώρου. Την λυτρώνουν και της επιτρέπουν ελεύθερα να κινείται σε απεριόριστες σχηματικές μορφές που η δυναμική ισχύ και η ελευθερία εξάπλωσης τους, αποτελεί μομφή ή και τραγική ειρωνεία για τα σχήματα των ελάχιστων προεκτάσεων της αρχής του κειμένου.

Κι ο κύκλος; Μήπως στα όρια του, η κίνηση είναι ελεύθερη ή έστω σχετικά ελεύθερη; Ίσως καταστροφική; Απύθμενη πτώση. Απόλυτη εμμονή. Ζαλιστική τάση. Η φύση του «μη είναι». Έρωτας στην απουσία της ηδονής της συμπλοκής και οικείωσης των σωμάτων. Πίνακας χωρίς μαύρο χρώμα. Πηγάδι χωρίς ήχο. Θεολογία χωρίς Χριστό. Στον κύκλο, πέραν του γεγονότος ότι κινείσαι γύρω από το κέντρο του ή μέσα σε πολύ μικρά σχήματα που σχηματίζονται στο εσωτερικό του, ζαλίζεσαι.

Και ζαλίζεσαι τόσο αυτοκτονικά που αν δεν καταφέρεις «ιδίω χαρίσματι» κατά την φράση του αποστόλου Παύλου να δραπετεύσεις, τότε η αναφορά σου στην ομορφιά του αρχέτυπου οδηγείται εκ φύσεως (παρά την αυτεξουσιότητα σου) στη μηδενιστική φύση μέσα από την μανιακή έως και εωσφορική πτώση. Τότε γίνεσαι και εικονομάχος (όταν εμμένεις εθελουσίως στην αμαύρωση του κατ΄ εικόνα και παράβλεψη του κάλλους του αρχετύπου), αλλά και μονοφυσίτης, ξεχνώντας πως είσαι και πνεύμα και όχι μόνο σώμα. Με αυτόν τον τρόπο εξασθενίζει η αγάπη. Η σκιά του είναι συνώνυμη της σκοτεινής πλευράς του εαυτού σου. Όταν πέφτεις στις κακοτεχνίες του πονηρού και εγκλωβίζεσαι εκεί κι ας θες να σωθείς, αφού ζεις την αντιστροφή του άγιου «είναι» ως εξοικείωση με το «μη είναι». Αντίθετα, η εμμονή στη ζωή της εκκλησίας και στη μυσταγωγική τέχνη της θεολογίας των θεοφόρων Πατέρων, πραγματώνει το γεγονός της ενότητας «επί το αυτό εν αμερίστω καρδία» σύμφωνα με τον λόγο του Ιγνατίου Θεοφόρου.

Βάλε τώρα μέσα στον κύκλο ένα τετράγωνο. Αυτόματα το εγκλωβίζεις στη μηδενιστική τάση του κύκλου που στροβιλίζοντας σε ρίχνει ακόμη περισσότερο στην πνευματική αδράνεια. Και επειδή ο κύκλος δεν έχει διέξοδο, σε αιώνια φυγή απολαμβάνεις την κίνηση σου. Βάλτε τώρα μέσα στο τετράγωνο ένα κύκλο. Τα περιθώρια που μένουν εκτός του κύκλου έχουν χώρο μα πάνω απ’ όλα θετική επίδραση στην ελευθερία των κινήσεων σου. Κι ας φτάνουν μέχρι τις πλευρές του τετραγώνου. Έχουν ώστε μία προέκταση και δεν συναινούν στη φυλακή του σώματος και της ψυχής σου όπως συμβαίνει στην περίπτωση του τετραγώνου μέσα στον κύκλο.

Σε θεολογική θεώρηση, το τετράγωνο που αποτελεί την ύλη και την ανθρώπινη φύση πώς μπορεί να χωρέσει μέσα του τον κύκλο που σηματοδοτεί το θείο, άναρχο και ατελεύτητο; Πώς δύναται να επιτευχθεί το ακατόρθωτο; Πώς ο χώρος θα χωρέσει το αχώρητο; Το εκφράζει σε ύψιστη θεολογική γλώσσα ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, καθώς «ο Ων γίνεται και ο Άκτιστος κτίζεται και ο Αχώρητος χωρείται». Να λοιπόν που χωράει το ένα στο άλλο. Και αυτή η οικείωση και εισχώρηση, επετεύχθη με την Υπεραγία Θεοτόκο. Η ανθρώπινη λοιπόν φύση (τετράγωνο), περιβάλλει τη ζώσα ψυχή, θεία πνοή, τον Τριαδικό και Άναρχο Θεό (κύκλος) μέσα της. Με αυτόν τον τρόπο όπως τονίζει ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρεύς, ο αχώρητος «εαυτόν δέδωκε κεχωρήσθαι δι’ ημάς εν τη της Παρθένου μήτρα, μετά της ιδίας σαρκός, ην προσελάβετο εξ αυτής».

Μολονότι ο κύκλος αιχμαλωτίζει με αυξητικές πτωτικές τάσεις τον εαυτό σε μία μηδενιστική τροχιά χωρίς την αναφορά στο άγιο κάλλος και ζαλίζει τον ανθρώπινο νου, ένας άλλος κύκλος εισχωρεί στην ανθρώπινη φύση και συνεχίζει να ολοκληρώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στο πρόσωπο του Άγιου Θεού. Κάθε πνευματική υιοθεσία οφείλεται στη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Και φυσικά η ανθρώπινη ελευθερία αποφασίζει που και σε τι θα ανάγει την παρουσία της.

Τα πάθη δεν πρέπει να ξεριζωθούν με μανία, κάτι το οποίο υποστηρίζεται από ανθρώπους με οργανωσιακές προελεύσεις και από ανθρώπους που φυλάκισαν την αγάπη στο γράμμα του νόμου. Τα πάθη και η αμαρτία μεταμορφώνονται. Όπως ο καρπός που από μόνος του δεν φέρει άνθη και ευωδία και χρειάζεται την κατάλληλη φροντίδα και διάκριση για να ολοκληρωθεί, έτσι κι οι αμαρτίες στον κύκλο της εμμονής, χρειάζονται μία υγιή άσκηση. Την χάρη του Παναγίου Πνεύματος που τις γιατρεύει και τις ολοκληρώνει αγιοπνευματικά. Τις δίνει χρώμα αγιοσύνης και ευωδία χάριτος. Κι όλα αυτά μέσα από την μεταμόρφωση, αυτή τη μυστική εργασία ψυχών. Και πάλι, με την Χάρη του Αγίου Πνεύματος, «του εις ημάς κατασκηνούντος, της δ’ αμαρτίας υπ’ αυτού φυγαδευομένης», σύμφωνα με τη φιλοσοφία του φιλοκαλείν και την αισθητική της αγάπης.

Ηρακλής Φίλιος
(iraklisf@theo.auth.gr)