Θαυμάσιο κείμενο, το ευαγγελικό ανάγνωσμα της Κυριακής (Ιω. 3, 13 – 17). Ένα κείμενο που στέκεται απέναντι στον ηθικισμό, ευσεβισμό. Το κείμενο είναι σαφές και δεν χωράνε παρεξηγήσεις: «Διότι τόσο πολύ αγάπησε ο Θεός τον κόσμο, ώστε έδωσε τον Υιό του τον μονογενή, για να μην χαθεί όποιος πιστεύει σ’ αυτόν, αλλά να έχει ζωή αιώνια. Διότι δεν έστειλε ο Θεός τον Υιό του στον κόσμο, για να καταδικάσει τον κόσμο, αλλά για να σωθεί ο κόσμος δι’ αυτού» (Ιω. 13, 16 – 17).
Αν ο Θεός είναι τιμωρός, τότε για ποιο λόγο να μπεις τη διαδικασία να στείλει τον Υιό Του, να ενανθρωπίσει και να πάθει για το ανθρώπινο γένος; Δεν είναι μαζοχιστής ο Θεός. Μαζοχιστές είναι οι άνθρωποι που θέλουν έναν Θεό τιμωρό στη ζωή τους. Ο Θεός έστειλε τον Υιό Του για να χαρίσει στον άνθρωπο την ωραιότητα που έχασε όταν είχε σχέση κοινωνίας μαζί Του. Δεν Τον έστειλε για να καταδικάσει, να τιμωρήσει, να εκδικηθεί. Δεν είναι τέτοιος ο Θεός της αγάπης. Το ότι, όμως, αγαπάει, δεν σημαίνει ότι δεν παιδαγωγεί. Στη ζωή της Εκκλησίας όλα παιδαγωγούνται, επουδενί, δεν τιμωρούνται. Γράφει, χαρακτηριστικά, ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, σχολιάζοντας το παραπάνω ευαγγελικό ανάγνωσμα: «Πολλοί από τους οκνηρούς, που κάνουν κατάχρηση της φιλανθρωπίας του Θεού με τον πολλαπλασιασμό των αμαρτημάτων τους και με την υπερβολική τους αμέλεια, ισχυρίζονται τα εξής∙ δεν υπάρχει γέεννα, δεν υπάρχει κόλαση, ο Θεός συγχωρεί όλα τα αμαρτήματα μας».
Κάθε φορά που κάνουμε λόγο για έναν Θεό τιμωρό, ένα Θεό σαδιστή που χαίρεται βλέποντας τον άνθρωπο να υποφέρει από το κακό, σχηματίζουμε μία ανάξια περί Θεού αντίληψη. Και κάπως έτσι, είναι αλήθεια, πως ξεκίνησε η αθεΐα στη Δύση. Όταν ο Nietzsche μίλησε για τον θάνατο του Θεού, υπήρξε πιο χριστιανός από όσους μιλάνε για τον τιμωρό Θεό, αφού ο μεγάλος φιλόσοφος εννοούσε πως κάθε φορά που μετατρέπουμε τον Θεό σε ιδέα, τότε ο Θεός πεθαίνει, δηλαδή δεν είναι Θεός. Αυτά, η Δύση τα πλήρωσε ακριβά, γι’ αυτό και ο Nietzsche, ο Kierkegaard και άλλοι φιλόσοφοι, εναντιώθηκαν στην προτεσταντική θεολογία, η οποία επέμενε στην τιμωρία του ανθρωπίνου γένους και μιλούσε για τη σωτηρία του ανθρώπου μέσα από όρους του γερμανικού δικαίου.
Η πατερική γραμματεία αναφέρεται στο έλος, την αγάπη, τη φιλανθρωπία του Θεού. Οι Έλληνες Πατέρες δεν ανάλωσαν το χρόνο τους για να υπερασπιστούν το δόγμα της τιμωρίας του ανθρώπου από τον Θεό, αλλά τα κείμενα τους αγωνιούν να δείξουν στον άνθρωπο πως έχει εκπέσει η προαίρεση του, η οποία διορθώνεται. Για τη Δύση, δεν διορθώνεται τίποτε. Είναι μηδενιστές οι δυτικοί θεολόγοι. Μην περιμένετε από τον Λούθηρο να ακούσετε κάποιο λόγο παρηγορητικό, κάτι που να δίνει ελπίδα. Ο Λούθηρος κήρυττε πως ο άνθρωπος με την πτώση, έγινε εικόνα διαβόλου. Η δυτική θεολογία εμμένει στο γεγονός ότι έχει διαφθαρεί πλήρως η ανθρώπινη φύση. Γι’ αυτό και η Δύση μιλάει με όρους τιμωρίας, καταδίκης, πληρωμής ενός χρέους προς τον Θεό κ.ο.κ.. Αυτά, δυστυχώς, πέρασαν και στη χώρα μας μέσα από τις οργανώσεις, οι οποίες ως γνήσια προτεσταντικά τέκνα, κι ας μην κρυβόμαστε πια, στη διδασκαλία τους και στα βιβλία τους συνεχώς χρησιμοποιούν τις λέξεις χρέος, καταδίκη, τιμωρία, ποινή.
Αυτά δεν θα τα βρείτε στους Πατέρες της Εκκλησίας. Έχουν άλλο πνεύμα.
Αγιοπνευματικά προσεγγίζουν το γεγονός της θείας ενανθρώπισης και του θείου πάθους και δεν τα ερμηνεύουν με όρους δικανικούς, όπως συνέβη στη Δύση και στις οργανώσεις, οι οποίες απέχουν πολύ από τη γνήσιο εκκλησιαστικό πνεύμα. Οι Πατέρες στα έργα τους αγωνίζονται να εμπνεύσουν τον άνθρωπο στην ασκητική της αγάπης, της μετάνοιας, της συγχώρησης, της φιλανθρωπίας, της ελεημοσύνης, της διάκρισης.
Το τροπάριο της Κασσιανής βυθίζεται στην αυτογνωσία, στην ελπίδα, στο έλεος. Διαβάζουμε στο τροπάριο, μεταξύ άλλων, τα εξής λόγια: «κι έλεγε οδυρόμενη: Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη, κι έλεγε οδυρόμενη: Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη. Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων… Των αμαρτιών μου τα πλήθη και των κριμάτων σου την άβυσσο, ποιος μπορεί να τα εξιχνιάσει, ψυχοσώστη Σωτήρα μου; Μην καταφρονήσεις τη δούλη σου, εσύ που έχεις τ’ αμέτρητο έλεος». Εξίσου, θαυμάσιο και μεγαλειώδες είναι ένα άλλο λειτουργικό κείμενο, αυτό της ευχής της Αναφοράς από τη Θεία Λειτουργία του Μ. Βασιλείου. Δεν υπάρχει περίπτωση να μην λουστείς το θείο έλεος και την αγάπη του Θεού, διαβάζοντας το. Γράφει, λοιπόν, ο Μ. Βασίλειος: «οἰκονομῶν αὐτῷ τήν ἐκ παλιγγενεσίας σωτηρίαν, τήν ἐν αὐτῷ τῷ Χριστῷ σου· οὐ γάρ ἀπεστράφης τό πλάσμα σου εἰς τέλος, ὃ ἐποίησας, ἀγαθέ, οὐδέ ἐπελάθου ἔργου χειρῶν σου, ἀλλ’ ἐπεσκέψω πολυτρόπως, διά σπλάγχνα ἐλέους σου…. Θεός ὢν προαιώνιος, ἐπί τῆς γῆς ὤφθη, καί τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη… μορφήν δούλου λαβών, σύμμορφος γενόμενος τῷ σώματι τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν, ἵνα ἡμᾶς συμμόρφους ποιήσῃ τῆς εἰκόνος τῆς δόξης αὐτοῦ… γενόμενος ἐκ γυναικός, τῆς ἁγίας Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας, γενόμενος ὑπό νόμον, κατακρῖναι τήν ἁμαρτίαν ἐν τῇ σαρκί αὐτοῦ». Πώς είναι δυνατόν, ο Θεός να κατακρίνει την αμαρτία στη δική Του σάρκα, προσέξετε τι λόγο χρησιμοποιεί ο Μ. Βασίλειος, και από την άλλη να τιμωρεί τους αμαρτωλούς;
Ο Χριστός ήρθε για να ωραιοποιήσει την ανθρώπινη ύπαρξη και να διώξει τη συσκότιση του νου, της προαίρεσης, του θελήματος. Όλα αυτά τα παιδαγωγεί ο Χριστός. Δεν τα εξορκίζει. «Συγγνωστόν γάρ, οὐ τιμωρητόν, ἡ ἀσθένεια», μας λέει ο όσιος Μάξιμος Ομολογητής. Συγχωρείται η αμαρτία, τονίζει, δεν τιμωρείται. Και, όπως αναφέρει πάλι σε άλλο σημείο, ο Θεός εργάζεται «σωστικάς επινοίας» για τον κάθε άνθρωπο, όπου γης.
Γεμίσαμε τον κόσμο με αμαρτίες, τύψεις, ενοχές. Τον ζαλίζουμε, συνεχώς, υπενθυμίζοντας του πως ο Θεός παραμονεύει να τιμωρήσει κάθε αστοχία. Ηθελημένα, όμως, οδηγηθήκαμε σε μία μεγάλη αστοχία. Κρύψαμε την ομορφιά και του δείξαμε την ασχήμια. Υπάρχει άλλος δρόμος που οδηγεί στη σωτηρία.
Είναι ο δρόμος της αυτογνωσίας, της περισυλλογής, της μετάνοιας, του διαλόγου με τον πνευματικό, της προσευχής που φέρνει επίγνωση, αναγνώριση των λαθών και αμαρτιών, κάθαρση κάθε ειδεχθούς υπαρξιακού στοιχείου, συντριβή, μεταστροφή, μεταμόρφωση. Στην Ιερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης στην Λευκάδα, στο τέμπλο, υπάρχει μία εικόνα του Χριστού, που ξεχωρίζει για τη νοοτροπία της. Η μορφή του είναι τόσο γλυκύτατη, που αν παρατηρήσεις το πρόσωπο Του, είναι δύσκολο να μην καταλάβεις για ποιο λόγο έγινε άνθρωπος…
Ηρακλής Αθ. Φίλιος
Βαλκανιολόγος, Θεολόγος