Ο απόστολος Παύλος, τον οποίο η αγία μας εκκλησία τιμά αυτές τις μέρες, αποτελεί το πιο περίτρανο παράδειγμα ανθρώπου που είχε έχθρα για τον Χριστό και στη συνέχεια της ζωής του, Τον ακολούθησε. Η ιστορία, εξάλλου, έχει αναδείξει πολλά παραδείγματα ανθρώπων που πολέμησαν τον Θεό, αλλά στο διάβα της ζωής τους έγιναν εραστές του θείου κάλλους.
Ο απόστολος Παύλος, δεν είναι ένα τυχαίο πρόσωπο. Ο Θεός, είχε τους λόγους Του και τον επέλεξε, ώστε να διαδώσει το μήνυμα της νέας αναστάσιμης ζωής στην οικουμένη. Υπήρξε εχθρός του Χριστού. Κυνηγούσε τους χριστιανούς. Ήταν διώκτης τους. Κάθε κίνηση της ψυχής του κατευθυνόταν εναντίων των χριστιανών.
Κι όμως. Ο Θεός, που ενεργεί κατά θαυμαστό και, πολλές φορές, ακατανόητο τρόπο, στη ζωή των ανθρώπων, ενήργησε κατά το θέλημα Του, χωρίς, βέβαια, να παραβιάσει την ελευθερία και το θέλημα του Παύλου, ο οποίος, δέχτηκε τον Χριστό στη ζωή του. Εκπλήσσει ο Παύλος. Από εχθρός, γίνεται φίλος του Νυμφίου. Και όχι μόνο αυτό, αλλά δίνει τη ζωή του για τον Χριστό, διαδίδοντας το ευαγγέλιο, το μήνυμα της νέας και αναστάσιμης ζωής, της αληθινής ζωής, ζώντας διωγμούς, φυλακίσεις, κακουχίες.
Έχει βάθος ο Παύλος. Είναι μεγάλος θεολόγος. Ο πρώτος που ασχολήθηκε, σε θεολογικό επίπεδο, με τα θέματα της ελευθερίας, της αμαρτίας, της δικαιοσύνης κ.ά. Η θεολογία που εκφράζει αναδεικνύει τη διδασκαλία του Χριστού. Ο Παύλος είναι ένα πρόσωπο που ενώνει την πνευματική φύση με τη μορφωτική. Υπήρξε μορφωμένος άνθρωπος. Ποτέ δεν το έκρυψε. Αυτό, εξάλλου, τον βοήθησε. Δεν εξόρκισε τη μόρφωση, την παιδεία που είχε λάβει, αφού γνώριζε τους φιλοσόφους, ποιητές, ρήτορες. Συνδύασε το πνεύμα με τη γνώση. Και τα συνδύασε, όχι το ένα εις βάρος του άλλου, αλλά με διάκριση, προς όφελος του ανθρώπου, ο οποίος διψούσε να γνωρίσει την αλήθεια.
Θέλω να σταθώ σε δύο γεγονότα. Το πρώτο αφορά την Αποστολική Σύνοδο των Ιεροσολύμων του 49 μ.Χ., στην οποία συμμετείχε και ο Παύλος. Η εκκλησία ανοίγεται στον κόσμο. Δεν υπάρχει για τον εαυτό της αλλά διακονεί την ανθρωπότητα. Και με την Σύνοδο αυτή δείχνει προς τον υπόλοιπο κόσμο, πως η εκκλησία δεν είναι ένα club εκλεκτών χριστιανών, συγκεκριμένων ανθρώπων, αγαπητών περισσότερο από άλλους. Κάτι τέτοιο, εξάλλου, δεν είναι εκκλησία.
Κάτι τέτοιο αποτελεί οργανισμό, ίδρυμα, λέσχη. Η εκκλησία, με την Σύνοδο των Ιεροσολύμων, δραπετεύει από τη λαχτάρα του νόμου και δέχεται τον άνθρωπο, χωρίς να χρειάζεται να κάνει περιτομή. Εστιάζει μόνο στην πίστη του ανθρώπου.
Οι τύποι, ο νόμος, ο ευσεβισμός και ηθικισμός, δεν χωρούν στην εκκλησία του Χριστού. Η εκκλησία δεν είναι οργάνωση. Είναι χώρος έκφρασης του σώματος του Χριστού στο όνομα του Αγίου Πνεύματος.
Το δεύτερο γεγονός, αφορά τη στάση του Παύλου και των Πατέρων της εκκλησίας, να εγκολπώνουν, πάντοτε, κάθε στοιχείο οποιασδήποτε προέλευσης, που μπορεί να φανεί χρήσιμο στη μετάδοση των αξιών του ορθόδοξου ανθρωπισμού. Ο Παύλος, όταν επισκέφτηκε την Αθήνα και μίλησε στον Άρειο Πάγο, δεν οχυρώθηκε πίσω από κάποιο ιουδαϊκό ήθος αλλά μίλησε στη γλώσσα των Αθηναίων. Έγινε τα πάντα για όλους, ώστε όλους να τους σώσει, όπως γράφει στην Α’ προς Κορινθίους Επιστολή (Α’ Κορ. 9, 22). Φοβερός λόγος. Απίστευτο πλάτυσμα της ύπαρξης. Απροϋπόθετη προσέγγιση του κάθε άλλου. Μίλησε στη γλώσσα των φιλοσόφων, των ποιητών. Δεν πήγε να συναντήσει τους Αθηναίους, κρυμμένος μέσα στα στενά ιουδαϊκά δεδομένα. Προσφωνώντας τους, «άνδρες Αθηναίοι», θύμισε τον Σωκράτη στην Απολογία του. Γνώριζε σε βάθος την ελληνική φιλοσοφία. Και την χρησιμοποίησε για να καταστεί προσιτό το μήνυμα του Χριστού.
Τόσο ο απόστολος Παύλος, όσο και οι Πατέρες της εκκλησίας, είχαν πνεύμα ανοιχτό, για την εποχή τους. Δεν στένευαν τη σκέψη τους, δεν εξόριζαν κάθε στοιχείο που προερχόταν από τη φιλοσοφία, τη ρητορική, την ποίηση. Αντιθέτως, εμβάπτισαν τα στοιχεία αυτά με τρόπο αγιοπνευματικό, μέσα στα υψηλά νοήματα και στις φωτεινές αλήθειες του ευαγγελίου. Κανείς τους δεν εξόρκισε τη φιλοσοφία. Ο Γρηγόριος Νύσσης, μάλιστα, έγραφε πως «η φιλοσοφία δεν είναι απόβλητη προς την τεκνογονία της αρετής». Και ο Μ. Βασίλειος, συμβούλευε τους νέους της εποχής του: «Και να συναναστρεφόμαστε με ποιητές και λογογράφους και ρήτορες και με όλους τους ανθρώπους, από τους οποίους πρόκειται να προέλθει κάποια ωφέλεια για την επιμέλεια της ψυχής». Ο Νύσσης, ξέρετε πώς χαρακτήριζε την φιλοσοφία; «Ιατρική της ψυχής». Αυτό ήταν το πνεύμα των Πατέρων, το πνεύμα του αποστόλου Παύλου.
Ο Παύλος άνοιξε την εκκλησία στα πέρατα της οικουμένης, όπως έπραξαν, εξάλλου, και οι μαθητές του Χριστού. Η εκκλησία με τον Παύλο ανοίχτηκε. Δεν έμεινε στάσιμη. Το «είναι» της δόθηκε στον άνθρωπο. Δεν υπάρχει η εκκλησία για εσωτερική κατανάλωση. Δεν της ταιριάζει να λειτουργεί ως η τελευταία της σειράς. Δεν της ταιριάζει να αναλώνεται σε απολυταρχικές, υπεροπτικές, αυταρχικές, συμπεριφορές. Και, φυσικά, δεν της ταιριάζουν ανελεύθεροι άνθρωποι. Η εκκλησία αγκαλιάζει τον άνθρωπο, όχι όμως την κάθε του αστοχία.
Αγκαλιάζει τους άπιστους, τους αρνητές, του εχθρούς της, όσους έχουν συμπεριφορές και επιλογές που δεν συμβαδίζουν με το ευαγγέλιο. Όχι, όμως, την αμαρτία.
Ο Παύλος υπήρξε πρότυπο πνευματικού ανδρός. Συνδύασε με καλλιτεχνία τη φύση του πνευματικού προσώπου με εκείνη του μορφωμένου ανθρώπου. Κι όλα αυτά σε μία δύσκολη εποχή, όπου η καχυποψία για κάθε τι ξένο στοιχείο, ήταν δεδομένη. Είχε βάθος. Είχε ομορφιά. Η σκέψη του, οι λόγοι του, όλα ήταν ποτισμένα με πνεύμα Θεού. Ό,τι έκανε το έκανε για τον Θεό και τον άνθρωπο.
Ποτέ δεν απαίτησε τιμές. Ποτέ δεν ζήτησε να έχει ακολούθους που να τρέχουν σε κάθε περιοδεία του. Ποτέ του δεν καλλιέργησε το αίσθημα του ανελεύθερου αλλά της ελευθερίας στο πρόσωπο του Χριστού. Ποτέ του δεν ζήτησε από τους ανθρώπους παραπάνω από όσα μπορούν να σηκώσουν. Ποτέ του δεν ζήτησε άρτους και θεάματα, εντυπωσιασμούς, ανούσιες συμπεριφορές και καταστάσεις. Ποτέ του δεν φέρθηκε με αλαζονεία, εμπάθεια, κακότητα, αυταρχισμό. Τους υπολόγιζε όλους. Κανείς δεν έμενε εκτός. Υπήρξε ταπεινός. Όχι υπερόπτης.
Σήμερα, κάποιες φορές, ορισμένοι πνευματικοί άνθρωποι αγνοούν τον Παύλο, το πρόσωπο του, το ύφος του. Είναι ρηχοί. Ρηχοί και ανούσιοι. Ο Παύλος είχε βάθος…
Ηρακλής Αθ. Φίλιος
Βαλκανιολόγος, Θεολόγος