Με αφορμή γεγονότα και καταστάσεις σε σκοτεινές και δύσκολες περιόδους της ελληνικής ιστορίας , ας μιλήσουμε για τη νεολαία και τους νέους που αντιστέκονταν και αντιστέκονται στα πρωτάγματα της εξουσίας, είτε του μύθου είτε της πραγματικότητας.
Το να μένεις πιστός σε αυτά που πιστεύεις ανεξάρτητα με το κόστος, και να αντιστέκεσαι στην απολυταρχία της εξουσίας, είναι θέματα αιώνια που διατρέχουν τη λογοτεχνία, την ποίηση, αλλά και την ιστορική εξέλιξη της κοινωνίας.
Η ελληνική γραγματεία (ποίηση και λογοτεχνία) αλλά και η ελληνική ιστορία του μακρινού αλλά και του πλησιέστερου παρελθόντος έχει να επιδείξει πλήθος παραδειγμάτων νέων ανθρώπων που αγωνίστηκαν και έχασαν τη ζωή τους για το καλό του πλησίον, του κόσμου, της κοινωνίας, για ελευθερία, δημοκρατία, δικαιοσύνη.
Ο ποιητικός λόγος μας παραπέμπει στον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου. Φέρνει τη φωτιά από τους θεούς και τη δωρίζει στους ανθρώπους γνωρίζοντας τις συνέπειες της πράξης του. Το Κράτος και η Βία, μαζί με τον απρόθυμο Ήφαιστο, εκτελώντας τη διαταγή του Δία, οδηγούν τον Προμηθέα σ᾽ ένα έρημο μέρος της Σκυθίας και τον καθηλώνουν πάνω σ᾽ ένα βράχο, στέλνοντας τον γυπαετό να του τρώει το συκώτι του. Και όμως αλυσοδεμένος λέγει «Ήθελα κι έφταιξα – ήθελα! και δεν τ’ αρνιούμαι· για να βοηθήσω τους θνητούς, βρήκα εγώ πόνους»!
Η αιώνια νεότητα που εκφράζει αξίες πανανθρώπινες και άχρονες, δεσμούς που δένουν τους ανθρώπους μεταξύ τους, ενσαρκώνεται στην τραγωδία της Αντιγόνης του Σοφοκλή. Η Αντιγόνη αντιπροσωπεύει την ηρωίδα που δεν κάμπτεται, το σύμβολο της αντίστασης και της αξιοπρέπειας. Το όνομά της και μόνο καθορίζει μια στάση ζωής. Δεν είναι ούτε μάρτυρας, ούτε αγία, παρόλα αυτά βρίσκει το θάρρος να ακολουθήσει χωρίς παρεκκλίσεις την πορεία που έχει χαράξει ενάντια στην εξουσία του Κρέοντα.
Αφήνοντας το χώρο του μύθου, ας ανατρέξουμε σε ιστορικά γεγονότα στα οποία η συμβολή των νέων υπήρξε καθοριστική και κυρίαρχη:
Ας θυμηθούμε τον Ιερό Λόχο του Αλ. Υψηλάντη στα μέσα Μαρτίου του 1821, που συγκροτήθηκε από εθελοντές σπουδαστές των ελληνικών παροικιών της Μολδοβλαχίας και της Οδησσού. Τούτοι οι σπουδαστές ρίχνονταν στην μάχη με τον με το «΄Ασμα πολεμιστήριον» του Κοραή «…Έφθασεν ω φίλοι τώρα, εκδικήσεως η ώρα. Η κοινή πατρίς φωνάζει, με τα δάκρυα μας κράζει!… έως πότε η τυραννία; Ζήτω η Ελευθερία!»
Ας θυμηθούμε πολύ αργότερα στις 23/4/1941 ο γερμανόφιλος διοικητής της Σχολής Ευελπίδων διατάσσει τους σπουδαστές της σχολής να συνυπάρξουν κάτω από τις διαταγές του γερμανικού φρουραρχείου Αθηνών, για την εμπέδωση της τάξης στην κατεχόμενη Αθήνα. Στασιάζουν, εγκαταλείπουν τη σχολή και μετά από εξαντλητική πορεία βρίσκονται στη νότια Πελοπόννησο και μέσω Κρήτης φθάνουν στην Αίγυπτο.
Ας θυμηθούμε στις 25 Μαρτίου του 43, οι νεολαίοι της ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλαδική οργάνωση Νέων) αψηφώντας τη ναζιστική κατοχή, διαδηλώνουν στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου της Αθήνας εορτάζοντας την επέτειο της επανάστασης του 21, δαφνοστεφανώνοντας τα αγάλματα του Ρήγα, του Κοραή, του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄. Την ίδια ημέρα στη Θεσσαλονίκη πάλι με προτροπή της ΕΠΟΝ, και συγκέντρωση στον ναό της Αγίας Σοφίας, νέα διαδήλωση προς τον Λευκό Πύργο, με επαναστατικά τραγούδια και τον εθνικό ύμνο.
Ας θυμηθούμε τις 22 Ιουλίου 1943 που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα γενική απεργία και διαδήλωση υπό την καθοδήγηση της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ, στην οποία πήραν μέρος περισσότερα από 100.000 άτομα, ενάντια στην προοπτική επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής στο μεγαλύτερο τμήμα της Κεντρικής Μακεδονίας. Κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον 15 άνθρωποι ενώ περισσότεροι από 50 τραυματίστηκαν.
Σε περιόδους ειρήνης , πάλι οι νέοι στην πρωτοπορία των αγώνων για ελευθερία, ανεξαρτησία και κοινωνική δικαιοσύνη.
Ας θυμηθούμε τη θυσία στις 10 Μαΐου 1956, του 23χρονου Μιχαλάκη Καραολή και του 22χρονου Ανδρέα Δημητρίου που εκτελέστηκαν από τους Βρετανούς στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας. Ήταν τα πρώτα μέλη της ΕΟΚΑ που εκτελέστηκαν δι’ απαγχονισμού. Ο αγώνας για την ανεξαρτησία της Κύπρου είχε ξεκινήσει έναν χρόνο πριν, τον Απρίλιο του 1955. Η Αθήνα συγκλονίζεται από διαδηλώσεις σπουδαστών – μαθητών για να ανασταλεί ο απαγχονισμός. Ματαίως…
Ας θυμηθούμε τους αγώνες για το 114 και το 15% για την παιδεία, που η νεολαία είναι πάντοτε παρόν, πληρώνοντας εκ νέου οδυνηρό τίμημα. Στις 21 Ιουλίου του 1965, το βράδυ πέφτει νεκρός στην Αθήνα από δακρυγόνο ο νεολαίος αγωνιστής, στέλεχος της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη Σωτήρης Πέτρουλας.
Και μετά η εκτροπή, η Χούντα το 67.
Αναίμακτη; Προφανώς όχι. Μεταξύ των νεκρών των πρώτων ημερών η Μαρία Καλαβρού 24 ετών και ο 15χρονος Βασίλης Πεσλής.
Ας ανασύρουμε στη μνήμη μας τις 19 Σεπτεμβρίου του 1970 που η Ευρώπη (και όχι η φιμωμένη Ελλάδα) συγκλονίζεται από τη θυσία του κερκυραίου φοιτητή Κώστα Γεωργάκη. Τα ξημερώματα, στην πλατεία Ματεότι της Γένοβας μπροστά από το δικαστικό μέγαρο, περιέλουσε τον εαυτό του με βενζίνη και αυτοπυρπολήθηκε, φωνάζοντας «Το έκανα για χάρη της Ελλάδας, ζήτω η δημοκρατία, όλοι οι Ιταλοί ας αναφωνήσουν : Ζήτω η ελεύθερη Ελλάδα». Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο όπου και πέθανε μετά από λίγες ώρες.
Ας βρούμε φέροντας στη μνήμη μας εικόνες με τους φοιτητές στο πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ στις ΗΠΑ που διαδήλωναν ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, τον Μάη του 68 με τις συγκρούσεις , τις πορείες και τους αγώνες στους δρόμους του Παρισιού με τους φοιτητές να διαδηλώνουν για ένα καλύτερο αύριο, με «τη φαντασία στην εξουσία», αλλά και τον Γιαν Πάλαχ τον τσεχοσλοβάκο φοιτητή που αυτοπυρπολήθηκε στην ΄Ανοιξη της Πράγας το 68, μπροστά από τα σοβιετικά τανκς ενάντια στην εισβολή των σοβιετικών στη χώρα του και πολλούς πολλούς άλλους.
Πάντοτε οι νέοι φοιτητές, σπουδαστές, νέοι εργαζόμενοι να προτάσσουν τα στήθη τους μπροστά στις κάνες των όπλων κάθε εξουσίας, γιατί … γιατί έτσι πρέπει να γίνει.
Δυστυχώς ακόμη και σε περιόδους Δημοκρατίας υπάρχουν σκιές στην πολιτική και κοινωνική ζωή μιας χώρας. Ειδικά αυτές τις περιόδους των διλλημάτων, των ερωτημάτων, των αρνήσεων, των ανατροπών πρέπει να προσέχουμε ιδιαίτερα ώστε να μην υπάρχουν άλλα νέα θύματα όπως οι Κουμής και Κανελοπούλου στην πορεία του Πολυτεχνείου το 1980, όπως ο νεαρός μαθητής Γρηγορόπουλος στα Εξάρχεια, όπως ο αντιφασίστας μουσικός Φύσσας στο Κερατσίνι.
Η νεολαία χρειάζεται να είναι επαναστατική, να αμφισβητεί αλλά με αιτία και προτάσεις. Μόνον με αυτόν τον τρόπο (παραφράζοντας τον Τσώρτσιλ) θα μαθαίνει και θα διδάσκεται ώστε να μπορεί να βλέπει:
Τις αμυγδαλιές ν’ ανθίζουν
τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο
και τη θάλασσα να κυματίζει
Ώστε όλοι μας να μπορούμε να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα, για έναν καλύτερο κόσμο.
Βασίλειος Παππάς – εκπαιδευτικός