Στα χρόνια του SARS-CoV-2 και της τηλέ-εκπαίδευσης, παραδίδοντας το μάθημα της ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ, στους φοιτητές του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, ήρθε στο μυαλό μου ένα άρθρο που είχα γράψει στις 4 Ιουλίου 2001, στην Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», ως 4/ετής, τότε, φοιτητής Ιατρικής….Από τα χρόνια των «δικών μου» Πανελληνίων, και των φοιτητικών εδράνων της Ιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στα χρόνια της πανεπιστημιακής τηλε-εκπαίδευσης εν μέσω COVID-19…τότε από τη θέση του μαθητή και του φοιτητή, τώρα από τη θέση του Δασκάλου, μπροστά από την οθόνη ενός υπολογιστή….
«Κοινωνία της πληροφορίας, κοινωνία της γνώσης»
Αποτελεί κοινό τόπο των περισσότερων σύγχρονων επιστημών πως ολοκληρωμένος επιστήμονας δεν είναι πλέον, αυτός που κατέχει την επιστημονική γνώση αλλά εκείνος ο οποίος γνωρίζει που πρέπει να αναζητήσει τις κατάλληλες κάθε φορά, επιστημονικές πληροφορίες. Η διαπίστωση αυτή παρόλο που περιγράφει με ρεαλισμό τη θέση του επιστήμονα εγγεγραμμένη στο πλαίσιο της σύγχρονης «κοινωνίας της πληροφορίας», συμπυκνώνει ταυτόχρονα και μια επικίνδυνη επιστημολογική διαστροφή των καιρών μας.
Είναι αλήθεια ότι η αλματώδης πρόοδος επιστήμης και τεχνολογίας είχε ως αποτέλεσμα τη συγκέντρωση ενός ογκούμενου ποσού επιστημονικών πληροφοριών, ενώ η εξέλιξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών εξασφάλισε την άμεση και αποτελεσματική πρόσβαση σε αυτές. Ο σύγχρονος όμως επιστήμονας, παρασυρόμενος από τον ενθουσιασμό για τη δυνατότητά του να διαχειριστεί έναν τέτοιο όγκο συγκεντρωμένων πληροφοριών, ξέχασε πως πάνω από όλα είναι άνθρωπος, δηλαδή «ον εμπειρικό». Δίνοντας αποκλειστική βαρύτητα στην ηλεκτρονική διαχείριση των γνωστικών πληροφοριών ξεμάκρυνε από την ουσία και την ποιότητα της ίδιας της επιστημονικής γνώσης, ενδίδοντας σε κρίσιμες πνευματικές στρεβλώσεις.
Σε όλες τις φάσεις εξέλιξης του ανθρώπινου νου, η γνώση δεν ήταν ποτέ το τελικό επεξεργασμένο προϊόν της συγκέντρωσης έτοιμων αποθηκευμένων πληροφοριών. Η γνώση ήταν πάντα -και πρέπει να παραμείνει- απότοκος μιας εσωτερικής νοητικής διεργασίας του ανθρώπου που συλλαμβάνει εμπειρικά τα εξωτερικά ερεθίσματα και με τη βοήθεια της αμφιβολίας και του ορθού λόγου τα ανασυνθέτει και τα αναδομεί σε πολλαπλές αλήθειες οι οποίες τελικά κατασταλάζουν σε γνώση.
Μια κοινωνία που αποταμιεύει σε ηλεκτρονικές δεξαμενές επιστημονικές πληροφορίες και τις ανακαλεί με το πάτημα ενός κουμπιού, δεν πρόκειται ποτέ να παράξει ουσιαστική γνώση.
Η γνώση δεν ανασχηματίζεται σε κλειστούς κύκλους πληροφορίας αποθηκευμένους σε σκληρούς δίσκους υπολογιστών, γιατί η γνώση είναι «έλλειψη». Είναι, στην ουσία, η «έλλειψη», η ανεπάρκεια του ανθρώπου να κατανοήσει ερεθίσματα και εμπειρίες. Όμως ο άνθρωπος, σήμερα, έπαψε δυστυχώς να είναι εμπειριστής. Πασχίζοντας να χορτάσει την πείνα της αμφισβήτησής του με κονσερβοποιημένες ψηφιακές πληροφορίες, αντικαθιστώντας τα αισθητήρια και τις εμπειρικές εικόνες του με τα μόνιτορ των υπολογιστών στομώθηκε η κρίση του, απονευρώθηκε η φαντασία του κι από αμφισβητίας κυνηγός της αλήθειας και της γνώσης υποβαθμίστηκε σε άνευρο πληροφοριοσυλλέκτη.
Έτσι κινδυνεύουμε να δημιουργήσουμε τη στρεβλή «κοινωνία της πληροφορίας» που μετατρέπει τον επιστήμονα και τον άνθρωπο, από διπολικό δέκτη ερεθισμάτων και συνακόλουθο δημιουργό γνώσης, σε τυφλό μονόπολο αποταμίευσης πληροφοριών. Μια κοινωνία στο πλαίσιο της οποία συμβαίνει καθημερινά ο δραματικός εκφυλισμός της ανθρώπινης γνώσης σε ψηφιακή πληροφορία.
Κανένας επιστήμονας και κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να θέλει μια τέτοια κοινωνία που αφήνει τη γνώση να λιμνάζει στα στάσιμα νερά της ψηφιακής πληροφορίας. Η γνώση είναι στοιχείο ζωής και ως ζωή έχει ανάγκη τα τρεχούμενα νερά της αμφισβήτησης της εμπειρικής αναζήτησης και του ορθού (ανθρώπινου) λόγου για να αναπαράγει τον εαυτό της σε νέες ποικιλόσχημες γοητευτικότερες μορφές και όχι σε ψηφιακές κλωνοποιημένες επαναλήψεις πληροφοριών. Γνώση είναι το αρχέγονο μυστήριο όπου η εμπειρία υφίσταται την κάθαρση της αμφιβολίας για να μετασχηματιστεί σε πίστη, σε «ιερή πεποίθηση» και πρέπει να οραματιζόμαστε μια κοινωνία που να σέβεται το μυστήριο ετούτο.
Μια κοινωνία που σεβόμενη τις δυνατότητες της πληροφορικής να τις αξιοποιεί για να παράγει ουσιαστικές και βιωματικές γνώσεις κι όχι για να στοιβάζει ηλεκτρονικά δεδομένα. Μια κοινωνία στην οποία κάθε επιστήμονας και κάθε άνθρωπος να γίνεται ο ίδιος συγγραφέας στο παγκόσμιο βιβλίο της γνώσης, να γίνεται μύστης και κοινωνός του προαιώνιου «γνωσιολογικού μυστηρίου», εραστής και καθαρτής της ζωντανής, της παλλόμενης γνώσης και όχι ένας ψηφιακός ευνούχος, αρχειοθέτης αποστειρωμένων πληροφοριών.
4 Ιουλίου 2001
Χρίστος Χρυσοστόμου Λιάπης
Φοιτητής Ιατρικής Α.Π.Θ. (…τότε…)
και για την αντιγραφή
Χρίστος Χ. Λιάπης MD,MSc,PhD
Ψυχίατρος, Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών
Πρόεδρος ΚΕΘΕΑ