Ο Πέτρος βλέποντας τον Χριστό στο πλοίο του, ζητάει από Εκείνον να βγει από το πλοίο, αναφωνώντας πως είναι αμαρτωλός. Το περιστατικό αυτό θα διαβαστεί στο αυριανό ευαγγέλιο (Λουκ. 5, 1 – 11). Ορισμένα ερωτήματα δημιουργούνται για ένα, ύψιστης σημασία, θέμα για την ανθρωπολογία∙ αυτό της αμαρτίας. Τί είναι αμαρτία; Συγχωρούνται οι αμαρτίες; Γιατί ο άνθρωπος αισθάνεται ενοχές όταν αμαρτάνει;
Το θέμα είναι πολύ σημαντικό και τα πράγματα πολύ σοβαρά. Κι αυτό διότι αφορούν τον άνθρωπο. Δεν είναι ένα απλό ζήτημα, καθώς μέσα σ’ αυτό εμπλέκεται η πτώση, το κακό, η ελευθερία, η σωτηρία. Θεωρώ πως είναι ανάγκη να ξεκαθαριστούν ορισμένα πράγματα και να δειχθούν στον σύγχρονο άνθρωπο με σαφήνεια και καθαρότητα. Είναι αλήθεια πως ο όρος αμαρτία εμφορείται μιας αρνητικής διάθεσης. Η αναφορά στον όρο αυτό, δημιουργεί αρνητικές σκέψεις στον άνθρωπο. Δυστυχώς, όμως, οι αρνητικές σκέψεις δεν αφορούν τη σχέση του με τον Θεό, αλλά τη δημιουργία τύψεων, ενοχών.
Κι εξηγούμαι. Αν διαβάσει κάποιος τον Λούθηρο, για παράδειγμα, και τους Πατέρες της Εκκλησίας, θα διαπιστώσει οντολογικό χάσμα στο ζήτημα της αμαρτίας. Αλλιώς εννοεί την αμαρτία η φυτική θεολογική σκέψη και ιδίως ο προτεσταντισμός και αλλιώς η θεολογία της ορθόδοξης Ανατολής. Κι αυτό έχει να κάνει με τις διαφορετικές αφετηρίες και προϋποθέσεις από τις οποίες ξεκινάνε και οι δύο. Η αμαρτία για τον Λούθηρο αφορά το πρόσωπο, τη φύση, την ουσία μας. Σύμφωνα με τον ίδιο ο άνθρωπος μετά την πτώση έγινε «εικόνα διαβόλου» και η ανθρώπινη φύση έχει διαφθαρεί πλήρως. Αδυνατεί να κάνει το καλό από μόνη της. Δεν υπάρχει τίποτε καλό στον άνθρωπο. Η αμαρτία, εδώ, προσεγγίζεται ψυχολογικά και γι’ αυτό η ίδια δημιουργεί ενοχές στον άνθρωπο. Ιδίως στον προτεσταντισμό το πνεύμα θεώρησης της αμαρτίας έχει νομική φύση. Κάποιος παρέβη την εντολή, διαπράχθηκε το έγκλημα, η αποστασία, και κάποιος πρέπει να πληρώσει γι’ αυτό. Η αμαρτία, λοιπόν, θεωρείται ως νομική παράβαση, έχει δικανικό πνεύμα. Αυτό το βλέπουμε στις θρησκευτικές οργανώσεις στην Ελλάδα, που καλλιεργούν τον φόβο, την ενοχή, την τιμωρία στους ανθρώπους και δεν η διδασκαλία τους δεν έχει καμία σχέση με τη φιλανθρωπία των Πατέρων, αλλά με έναν άκρατο νομικισμό και προτεσταντισμό.
Για τους Πατέρες και το πνεύμα της θεολογίας της ορθόδοξης Ανατολής, η αμαρτία σημαίνει διακοπή κοινωνίας και έχει οντολογικές συνέπειες για τον άνθρωπο, όχι ψυχολογικές. Οι Πατέρες δεν δημιουργούν ενοχές και απωθημένα στον άνθρωπο που διαπράττει την αμαρτία. Του δείχνουν, όχι το τίμημα της πτώσης, αλλά την τραγικότητα να μην βρίσκεσαι σε σχέση με τον Θεό. Ο Γρηγόριος Νύσσης θα πει πως η αμαρτία είναι πτώση, αλλά θα κάνει λόγο και για ανόρθωση και όχι για πλήρη διεφθαρμένη φύση. Δεν υπάρχει στους Πατέρες, πουθενά, η καλλιέργεια ενοχής για την αμαρτία. Δεν δημιουργούν οι Πατέρες καταθλιπτικά πρόσωπα. Καταθλιπτικά πρόσωπα γεννά ο προτεσταντισμός.
Εδώ, συνδέεται και το θέμα της φύσης. Ο προτεσταντισμός ενοχοποιεί τη φύση. Λέει ο π. Ν. Λουδοβίκος: «Στην δυτική παράδοση η φύση ενοχοποιείται: πάρτε για παράδειγμα το σεξ, το οποίο είναι βουτηγμένο στην ενοχή. Τα πάντα ενοχοποιούνται». Πώς σκέφτεται η Δύση στο θέμα αυτό; Τα ρίχνει όλα στη φύση. Η ανθρώπινη φύση φταίει, αυτή εξαθλιώνεται. Στον αντίποδα, ο Νικόλαος Καβάσιλας που με σαφήνεια δηλώνει πως «η αμαρτία είναι νόσημα της προαίρεσης». Το λένε και άλλοι Πατέρες αυτό. Δεν νοσεί η φύση μας αλλά η προαίρεση μας. Εκπίπτουμε ως πρόσωπα, δεν εκπίπτει η φύση μας. Αν ισχυριστούμε ότι νοσεί η φύση μας, κάτι τέτοιο θα σήμαινε πως ο Θεός ενέταξε το κακό στον κόσμο εξ’ αρχής, αφού έθεσε τα οντολογικά του θεμέλια στη θεία δημιουργία. Ενώ, εμείς γνωρίζουμε πως το κακό αποτελεί αλλοίωση της καλής φύσεως των πραγμάτων.
Είναι πολύ βαριά θέματα αυτά. Έχουν βάθος και οι Πατέρες τα ερευνούν προσεκτικά στα έργα τους. Η αμαρτία διακόπτει την κοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό. Αφορά πρόσωπα. Ο εαυτός σε σχέση. Σε σχέση με τον Θεό. Δύο πρόσωπα κοινωνούν. Έχουν δεσμούς, έχουν ερωτικότητα ο ένας προς τον άλλον. Δεν νοείται σχέση χωρίς ερωτικότητα. Γι’ αυτό στην Εκκλησία κυριαρχεί το ανέραστο. Αμαρτία σημαίνει να διακόψω τη σχέση μου με τον Θεό. Δεν εξωθούμε, όμως, σε μία μόνιμη εξαθλίωση. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε, συν τοις άλλοις, την απαξίωση του ανθρωπίνου προσώπου, την ειδωλοποίηση της εικόνας του Θεού. Δεν είναι μόνιμη η διακοπή της σχέσης μου με τον Θεό. Και δεν εξαρτιέται η επανασύνδεση από τον Θεό. Αυτό το λένε οι προτεστάντες. Εξαρτιέται από το πρόσωπο μου, την ελευθερία μου, την προαίρεση μου. Ο ανθρωπισμός της Δύσης βρίσκεται σε τραγικά αδιέξοδα γιατί ακριβώς δεν έχει αντιληφθεί τον τρόπο του αυτοπροσδιορισμού του ανθρωπίνου προσώπου ως εικόνα του Θεού μέσα στο σχέδιο και την πρόνοια του Θεού.
Ας είμαστε ειλικρινείς απέναντι στους ανθρώπους. Η αμαρτία φέρνει την διακοπή σχέσης μου με τον Θεό, σημαίνει απουσία της ερωτικότητας μου προς τον Θεό. Η μετάνοια είναι εκείνη που με φέρνει και πάλι σε σχέση με τον Θεό και τον συνάνθρωπο. Δεν δημιουργεί ενοχές ο Θεός και δεν επισύρει ποινές η ενέργεια της αμαρτίας. Με χωρίζει από τον Θεό. Αυτός είναι ο προβληματισμός. Ο εαυτός σε ακοινωνησία με τον Θεό. Όμως κι αυτό λύνεται. Λύθηκε με τη σταυρική θυσία. Δεν θα λυθεί με την ανθρώπινη ελευθερία και προαίρεση;
Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας
Πρεσβύτερος Ηρακλής Αθ. Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)