Μία αμερικανίδα προτεστάντισσα, ψυχοθεραπεύτρια, η οποία διεξήγαγε συνεδρίες με αρκετούς αμερικανούς πάστορες σε ψυχοθεραπεία είχε πει ακριβώς: ‘’Επιτυχημένος κληρικός είναι εκείνος στον οποίο συμπίπτουν η ψυχολογική του αλήθεια με τη θεολογική του αλήθεια’’. Πράγματι, δεν μπορεί, για παράδειγμα, ένας κληρικός να κάνει λόγο για το απαραβίαστο της ελευθερίας κατά τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης και από την άλλη να επιβάλλεται στο θέλημα των πνευματικών του παιδιών.
Ο γεροντισμός αποτελεί καρκίνωμα μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας. Στον γεροντισμό ο πνευματικός αποκαλύπτει τον εαυτό του, όχι όμως τον Χριστό. Όπως θα πει ο καθηγητής Δογματικής Χρυσόστομος Σταμούλης στον γεροντισμό ‘’ο Γέροντας αυτοερωτεύεται, κάνει είδωλο τον εαυτό του’’, για να θυμηθούμε αυτό το πάντοτε επίκαιρο ‘’αὐτοείδωλον ἐγενόμην’’ του αγίου Ανδρέου Κρητός. Στον γεροντισμό ο Γέροντας επιβάλλεται στην θέληση των πνευματικών του παιδιών, προπαγανδίζει συνειδήσεις, διεισδύει στην προσωπική τους ζωή και ελέγχει τα πάντα. Διεισδύσει απροκάλυπτα, πάντοτε με το πρόσχημα της υπακοής βέβαια, στην προσωπική ζωή του ανδρόγυνου.
Τον Γεροντισμό συμβαίνει να τον ενθαρρύνει είτε ο Γέροντας, είτε τα πνευματικά παιδιά του. Ακούμε συχνά να λένε ‘’το είπε ο Γέροντας…’’, ‘’ο Γέροντας μια μέρα θα αγιάσει’’, ‘’ο Γέροντας μας είναι πολύ φωτισμένος’’, ‘’α, εμάς ο Γέροντας μας’’ κ.ο.κ. Όταν καλλιεργείται από τον ίδιο Γέροντα αυτό το νοσηρό θρησκευτικό φαινόμενο (η θρησκεία βρίσκεται στον αντίποδα του εκκλησιαστικού γεγονότος) θα δούμε πως ο ίδιος συνηθίζει να ενθαρρύνει την ατμόσφαιρα που τα πνευματικά του παιδιά καλλιεργούν. Στις περιτπώσεις αυτές, ο Γέροντας μπορεί να γίνεται και προφητολόγος για το τι μέλλει γενέσθαι στην οικουμένη, τη στιγμή που δεν μπορεί να προβλέψει την αλλοίωση των συνειδήσεων στην οποία ο ίδιος επιδίδεται και τα τραύματα ενός ανέραστου ευσεβισμού, υπαίτιος του οποίο είναι ο ίδιος. Ο γεροντισμός με άλλα λόγια καταφάσκει στον οπαδισμό και από αυτόν τρέφεται. Κι όπως έλεγε ο Φώτης Κόντογλου για όλους τους αυτοχρισμένους Στάρετς: ‘’Ας κοιτάξουν πια τον εαυτό τους, αρκετά μας έσωσαν! Φθάνει, δεν χρειάζεται να σώσουν και άλλους’’.
Από την άλλη οι εξορκισμοί. Έγιναν κι αυτοί της μόδας. Και μάλιστα σε κοινή θέα. Δεν μπορεί όμως οποιοσδήποτε να διαβάσει ευχές εξορκισμών, παρά μόνο ξακουστοί στάρετς. ‘’Ο τάδε Γέροντας κάνει εξορκισμούς’’, ‘’ο τάδε Γέροντας βγάζει δαιμόνια μπροστά στον κόσμο’’. Εδώ, να πούμε μερικές αλήθειες. Οποιοσδήποτε ιερέας φοράει πετραχήλι, δηλαδή έχει χειροτονηθεί, μπορεί να διαβάσει εξορκισμούς. Αλλά σε ανθρώπους που έχουν δαιμόνιο πραγματικά και όχι σε ανθρώπους με επιληπτικές κρίσεις. Δεν υφίστανται, στο ζήτημα των εξορκισμών όπως και σε άλλα ζητήματα, κληρικοί πρώτης και δεύτερης κατηγορίας. Από την στιγμή που ο χειροτονημένος ιερέας φοράει πετραχήλι, μπορεί να διαβάσει από το Μικρό Ευχολόγιο τους εξορκισμούς. Όχι όμως σε κοινή θέα. Ένα τέτοιο σοβαρό πνευματικό ζήτημα δεν προσφέρεται για άρτον και θεάματα. Ο εξορκισμός γίνεται χωρίς την παρουσία άλλων ανθρώπων, παρά μόνο με την παρουσία του ιερέα και του δαιμονισμένου. Και δεν χρειάζεται διαφήμιση. Αυτά τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά. Ο πιο αγράμματος ιερέας, του πιο απομακρυσμένου χωριού μπορεί με το πετραχηλάκι, με προσευχή και πίστη στην δύναμη του Θεού να διαβάσει εξορκισμούς. Όχι όμως με το παραμικρό, αλλά όταν υφίσταται πραγματική ανάγκη και χωρίς να χρειάζεται η παρουσία ‘’χειροκροτητών’’ του Γέροντα.
Ζούμε σε μία εποχή με πολλά fake news. Ο πολύς κόσμος εκεί έξω, στην κοινωνία των προσώπων, έχει ανάγκη από παρηγοριά, κατήχηση και ελπίδα. Εμείς δημιουργούμε αυθεντίες και υψώνουμε ανθρώπινα πρόσωπα πάνω από το πρόσωπο του Χριστού. Ο πολύς κόσμος δεν φταίει που δεν γνωρίζει και δεν έχει κατηχηθεί. Αυτό είναι έργο δικό μας, ποιμαντικό βάσανο μας και καημός θεολογικής παιδείας. Αυτό του λείπει του κόσμου. Η θεολογική παιδεία. Και η διάκριση. Κάθε λόγος κάθε Γέροντα στο διαδίκτυο, στο instagram, στο tik tok, αναδεικνύεται σε λόγο με ιδιαίτερη θεολογική σημασία και βαρύτητα, έως και αυθεντική μαρτυρία. Την ίδια στιγμή εμείς οι ορθόδοξοι, οι κάθε λογής αγνωστικιστές και αναζητητές της αλήθειας δεν διαβάζουμε τα πατερικά κείμενα. Μιλούμε περισσότερο για το τι είπε ο Γέροντας και τι θα συμβεί στην Δευτέρα Παρουσία και στον κόσμο, πότε θα έρθουν οι Τούρκοι και θα γίνει πόλεμος, πότε θα εμφανιστεί ο αντίχριστος, ενώ την ίδια στιγμή αγνοούμε τον λόγο του Χριστού στο ευαγγέλιο, τους βαθύτατους θεολογικο – ψυχολογικούς λόγους του αγίου Εφραίμ του Σύρου, τους ‘’επαναστατικούς’’ λόγους του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου για τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής του (και εποχής μας), τον πνευματικό οπτιμισμό του αγίου Γρηγορίου Νύσσης για το ανθρώπινο δημιούργημα μετά θάνατον και την ημέρα της Κρίσεως ως ημέρα γιορτής.
Λένε πως μεταξύ αμάθειας και ημιμάθειας, η τελευταία είναι πιο επικίνδυνη. Και είναι αλήθεια. Πολύ επικίνδυνη. Να αρθρώσουμε θεολογικό λόγο. Όχι προσωπικό λόγο. Να υπάρξουμε και να διακονήσουμε τον άνθρωπο κάτω από την ευλογία του Επισκόπου – Πατέρα, ως γνήσιοι συζητητές του κόσμου τούτου και των αναγκών του, των ελλείψεων και αλληλοπεριχωρήσεων του, χωρίς φολκλορικές μικροπρέπειες και άτολμες θεολογικές διακηρύξεις. Να θέσουμε τέλος στην αυθεντία του γεροντισμού που θεολογικά αποτελεί απειλή της ιδιαιτερότητας του ανθρωπίνου προσώπου ως κατ’ εικόνα (επομένως και ελεύθερου, κατά άγιο Ιωάννη Δαμασκηνό) δημιουργήματος και της ιδιοσυγκρασίας του. Να αντιληφθούμε πως ο πανέμορφος αυτός κόσμος είναι δώρο του καλλιτέχνη Θεού και ο άνθρωπος έχει την προοπτική του αγιασμού και όχι της καταδίκης, της θεολογικής μιζέριας και της υπαρξιακής απώλειας. Στις μέρες μας καταντήσαμε περισσότερο να μιλούμε για τον διάβολο με τις πάμπολλες αναφορές μας στους εξορκισμούς, παρά για τον Χριστό, το αν υπάρχει ζωή πριν από τον θάνατο, την ελπίδα και τη σωτηρία.
Ο Καζαντζάκης ήταν, όπως ο Νίτσε, ένας αντι-θρησκευτικός θρησκευόμενος, γράφει ο Irvin Yalom στο τέλος του βιβλίου του ‘’Θρησκεία και Ψυχιατρική’’. Μας είναι ήδη χρήσιμη η σύζευξη θεολογίας και ψυχολογίας – ψυχιατρικής. Μία συνάντηση ενός Μαξίμου Ομολογητού κι ενός Carl Jung. Έτσι, για να δραπετεύσουμε από τις γεροντικές μας φαντασιώσεις και τους ανεκπλήρωτους εξορκιστικούς κακότεχνους διάκοσμους της άδειας και ανούσιας ζωής μας.
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (Θεολόγος, Βαλκανιολόγος)
Εφημέριος Διάβας – Ι.Μ. Σταγών και Μετεώρων