Ευθύμιος Παπαχρήστος: “Η Μάχη της Οξύνειας (Μερίτσας) το 1943” – Κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο

Η Μάχη της Οξύνειας (Μερίτσας) το 1943 – ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΧΡ. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ

Η πρώτη νικηφόρα μάχη της Εθνικής Αντίστασης

Εκδοτικός οίκος Κ. & Μ. Σταμούλη

Θεσσαλονίκη 2023, σελ. 436.

Από τις Εκδόσεις Κ. & Μ. Αντ. Σταμούλη της Θεσσαλονίκης (τηλ. 2310-264748) κυκλοφόρησε ένα σημαντικό βιβλίο του φιλόλογου-ιστορικού Ευθυμίου Χρ. Παπαχρήστου που έχει τίτλο «Η Μάχη της Οξύνειας (Μερίτσας) το 1943. Η πρώτη νικηφόρα μάχη της Εθνικής Αντίστασης» και υπότιλο «Ιταλική επιδρομή, λεηλασία, βομβαρδισμός και πυρπόληση της Οξύνειας με βάση και τα ιταλικά αρχεία». Το βιβλίο αυτό αποτελείται από 436 σελίδες σχήματος 24Χ17 εκ. και είναι ο καρπός πολυετούς έρευνας και μελέτης.

Σ’ αυτό παρουσιάζεται η πρώτη νικηφόρα μάχη της Εθνικής Αντίστασης των Ελλήνων εναντίον Ιταλικού Τάγματος, η οποία διεξήχθη κοντά στο χωριό Οξύνεια, βόρεια της Καλαμπάκας, στις 11 και 12 Φεβρουαρίου 1943. Η ιταλική επιδρομή στην Οξύνεια είχε ως στόχο την λεηλασία του χωριού και την τρομοκρατία του κόσμου. Μετά την λεηλασία όλων των σπιτιών οι Ιταλοί πυρπόλησαν και μερικά, πριν αναχωρήσουν για την έδρα τους στα Τρίκαλα. Κατά την επι-στροφή το Ιταλικό Τάγμα έπεσε σε καλά σχεδιασμένη ενέδρα των ενωμένων ελληνικών ανταρτικών ομάδων (EAM/EΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΜΙΔΑΣ) και κατοίκων των γύρω χωριών των Χασίων στην τοποθεσία Βελίκα. Το τάγμα περικυκλώθηκε και στην επακολουθήσασα σκληρή μάχη εκ παρατάξεως οι Ιταλοί υπέστησαν συντριπτική ήττα, καθώς το ένα τρίτο περίπου έπεσαν νεκροί στο πεδίο της μάχης και οι άλλοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι, ενώ τριάντα περίπου διέφυγαν.

Οι αιχμάλωτοι Ιταλοί οδηγήθηκαν στα χωριά Οξύνεια και Αγναντιά, όπου οι Έλληνες αντάρτες τους περιποιήθηκαν καλά και, αφού τους ομίλησαν για τους στόχους της Ελληνικής Αντίστασης, τους απελευθέρωσαν. Με τα όπλα σχεδόν ολοκλήρου του Ιταλικού Τάγματος οι Έλληνες αντάρτες εφοδιάστηκαν με σύγχρονα όπλα και πυρομαχικά καθιστάμενοι πιο αξιόμαχοι στο εξής. Μετά την ήττα τους αυτή οι Ιταλοί αποσύρθηκαν από την ύπαιθρο και περιορίστηκαν στα αστικά κέντρα έως ότου τελικά ολόκληρη η 24η Ιταλική Μεραρχία ΠΖ ΠΙΝΕΡΟΛΟ παραδόθηκε στους Έλληνες αντάρ-τες τον Σεπτέμβριο του 1943.

Στο κύριο μέρος του βιβλίου περιγράφονται εκτενέστατα η επιδρομή των Ιταλών στην Οξύνεια, ο σχεδιασμός και η διεξαγωγή της Μάχης, η πυρπόληση -μετά από μία εβδομάδα.- όλων των σπιτιών και σταύλων της Οξύνειας κατόπιν υπό των Ιταλών ως αντίποινα και η τραγική κατάσταση των ανέστιων πλέον κατοίκων της.

Στα Παραρτήματα του βιβλίου παρατίθενται διάφορα έγγραφα, ελληνικά και ιταλικά, σχετικά με την μάχη της Οξύνειας, καθώς και πολλές μαρτυρίες ανθρώπων που έλαβαν μέρος στη μάχη ή είδαν από κοντά την διεξαγωγή της και βίωσαν τις τραγικές συνέπειές της (λεηλασία και πυρπόληση των σπιτιών, διαμονή σε πρόχειρες καλύβες στα δάση υπό άθλιες συνθήκες κ.ά.). Μεγάλη σημασία δίνεται στο ότι από ελληνικής πλευράς έλαβαν μέρος ιδεολογικά αντίθετες παρατάξεις

Ο συγγραφέας με αυτό το βιβλίο του, έργο ζωής, φιλοδοξεί να δώσει στο αναγνωστικό κοινό ένα πλήρες και αντικειμενικό ιστορικό έργο για την μεγάλης σημασίας Μάχη της Οξύνειας αλλά και της τοπικής ιστορίας, ένα έργο με γενικότερο ενδιαφέρον που θα καταστεί σημείο αναφοράς για τους μελλοντικούς ιστορικούς.

Ειδικότερα το βιβλίο περιλαμβάνει: Προλόγους του Αντιπεριφερειάρχη Τρικάλων κ. Χρήστου Μιχαλάκη (σελ. 19), του Δημάρχου του Δήμου Μετεώρων κ. Θεοδώρου Αλέκου (σελ. 21), του Οξυνειώτη Αντιδημάρχου Δήμου του Μετεώρων κ. Γεωργίου Παπανικολάου (σελ. 22), Χαιρετισμό του Τοπικού Συμβουλίου του Δημοτικού Διαμερίσματος Οξύνειας (σελ.  22), σύντομο σημείωμα του Θεοδώρου Α. Νημά με τίτλο «Η μάχη της Οξύνειας και η συμβολή των Χασιωτών στους Εθνικούς Αγώνες (σελ. 23-24), Πρόλογο  (σελ. 25-28) και Εισαγωγή του Συγγραφέα (σελ. 29-30).

Το κυρίως βιβλίο διαιρείται σε επτά (7) μέρη.

Στο Πρώτο Μέρος με τίτλο (σελ. 31-80) «Η κατάσταση πριν από τη Μάχη της Οξύνειας (Μερίτσας)», όπου παρουσιάζονται: Η γενική κατάσταση στην κατεχόμενη Ευρώπη 1942-1943, Η κατάσταση στην Ελλάδα 1942-1943, Η Ιταλική Κατοχή στη Θεσσαλία, Η σκληρή στάση των Ιταλών,  Η πείνα, Οι ελληνικές αρχές στον Νομό Τρικάλων 1942-45 και ο ρόλος τους, Η ξένη Κατοχή και η Ελληνική Αντίσταση,  Η 24η Ιταλική Μεραρχία Πεζικού «Πινερόλο» στη Θεσσαλία, Η ιταλική κατοχική δύναμη στα Τρίκαλα και στην Καλαμπάκα, Αφοπλισμός των κατοίκων, , Η Ελληνική Αντίσταση γενικότερα, Οι μεγαλύτερες αντιστασιακές οργανώσεις, Η οργανωμένη Αντίσταση στη Θεσσαλία και ιδιαίτερα στα Χάσια, Γεγονότα στην Καλαμπάκα και στα Χάσια πριν από τη μάχη, Η επιδρομή των Ιταλών στην Οξύνεια με την λεηλασία της, τους εκφοβισμούς και τις ανακρίσεις κ.ά.

Στο Δεύτερο Μέρος, που είναι το εκτενέστερο (σελ. 81-166) με τίτλο «Η Μάχη της Οξύνειας (Μερίτσας)» γίνεται διεξοδική αναφορά στην προετοιμασία για τη μάχη (πρώτες συνεννοήσεις, στον ρόλο και την προσφορά των αγγελιοφόρων και συνδέσμων, την μερική πυρπόληση του χωριού, την αποχώρηση του ιταλικού τάγματος από την Οξύνεια και την μοιραία διαδρομή του, το σχέδιο της μάχης και την κάλυψη θέσεων στα στενά της Βελίκας, την ενέδρα και τους  ομήρους. Ακολουθεί με παραστατικότητα και με λεπτομέρειες η περιγραφή της Μάχης (σελ. 113-132), μέσα από αυθεντικές περιγραφές της, η διάσωση των ομήρων, η διαφυγή και αιχμαλωσία Ιταλών στρατιωτών και των Ελλήνων συνεργατών τους, η περιγραφή της μάχης από τον Ιταλό μέραρχο Μπενέλλι, οι μαρτυρίες Ιταλών αιχμαλώτων, ο αφοπλισμός και μεταφορά τους στην Αγναντιά, οι τελευταίες συγκρούσεις και η οριστική λήξη της μάχης στις 12 Φεβρ. 1943.

Στην ενότητα «Τα μετά την μάχη» (σελ. 133-166) γίνεται αναφορά στους διαφυγόντες Ιταλούς, στους  νεκρούς, τραυματίες, αιχμαλώτους και τα λάφυρα, στις απώλειες των Ελλήνων και των Ιταλών, στις μακάβριες εικόνες του πεδίου της μάχης, στον ενταφιασμό των νεκρών Ιταλών στα Τρίκαλα, στην αποτυχημένη προσπάθεια απεγκλωβισμού των Ιταλών, στην συγκέντρωση των Ιταλών αιχμαλώτων στο σχολείο της Αγναντιάς, στην διαφώτιση και την ελευθέρωση τους, στην τιμωρία των δωσιλόγων συνεργατών των Ιταλών από ανταρτοδικείο στην Αγναντιά, στις επίσημες τοποθετήσεις – εκθέσεις για την Μάχη της Οξύνειας (ανακοινωθέντα του ΕΛΑΣ, έκθεση του Ιταλού μεράρχου στρατηγού Μπενέλλι, Ημερολόγιο της Μεραρχίας «Πινερόλο»).

Στο Τρίτο Μέρος (σελ. 167-184) με τίτλο «Ο βομβαρδισμός και η πυρπόληση της Οξύνειας» καταγράφονται  η σκληρή εκδίκηση των Ιταλών (εκκένωση, βομβαρδισμός και πυρπόληση της Οξύνεια), η ζωή των κατοίκων στην ύπαιθρο σε καλύβες κ.ά., η επιστροφή τους στα καμένα σπίτια στο χωριό και η σύντομη περίοδος ελευθερίας στα Χάσια. 

Στο Τέταρτο Μέρος (σελ. 185-195) με τίτλο «Αξιολόγηση της μάχης της Οξύνειας (Μερίτσας)» περιγράφεται η τραγική θέση των κατοίκων της Οξύνειας, το στρατιωτικό, ηθικό και πολιτικό όφελος από την πρώτη νικηφόρα μάχη εκ παρατάξεως, αξιολογούνται τα πρόσωπα – συντελεστές της μάχης,  παρατίθενται οι απόψεις – κρίσεις   των πρωτεργατών και άλλων αντιστασιακών για τη μάχη, καθώς και αφηγήσεις Χασιωτών για τη μάχη, τέλος δε καταχωρίζονται, για πρώτη φορά, μεταφρασμένες ιταλικές πηγές για την Μάχη της Οξύνειας.

Στο Πέμπτο Μέρος (σελ. 196-207) με τίτλο «Η Αντίσταση στην περιοχή Καλαμπάκας και Τρικάλων την Άνοιξη και το Καλοκαίρι του 1943» γίνεται αναφορά στην τραγική περιπέτεια του σχεδιαστή της μάχης ανθυπολοχαγού Αριστείδη Μπλούτσου μετά το τέλος της, στον αφοπλισμό και την κράτησή του, καθώς και στην προσχώρησή του στον ΕΛΑΣ, στην δεύτερη νικηφόρα μάχη της Αντίστασης στην Καλαμπάκα, στην αποχώρηση των Ιταλών από αυτήν, την δεύτερη μάχη της Καλαμπάκας (23 Απριλίου 1943), στην «Κόκκινη Δικτατορία» της Καλαμπάκας, στη μάχη της Πόρτας (Πύλης) Τρικάλων (8-9 Ιουνίου 1943), στον αφοπλισμό τμήματος του ΕΔΕΣ από τον ΕΛΑΣ στην Οξύνεια, στην παράδοση της Ιταλικής Μεραρχίας «Πινερόλο», ενώ γίνεται αξιολόγηση των τριών μαχών του 1943 με τους Ιταλούς (Οξύνειας – Καλαμπάκας – Πόρτας).

Στο Έκτο Μέρος (σελ. 208-217) με τίτλο «Η Οξύνεια κατά την μεταπολεμική εποχή» γίνεται αναφορά στους  εγκληματίες πολέμου, στις ιταλικές πολεμικές αποζημιώσεις προς την Ελλάδα, στις ενέργειες για την κατάταξη και της Οξύνειας στα Ελληνικά Ολοκαυτώματα, στην βοήθεια του Ερυθρού Σταυρού και της ΟΥΝΡΑ στους παθόντες κατοίκους της Οξύνειας, αποτιμάται θετικά το γεγονός ότι ήταν αναίμακτος ο Εμφύλιος μεταξύ Οξυνειωτών, ενώ γίνεται ακόμα αναφορά στην αναγνώριση όλης της Εθνικής Αντίστασης κ.ά.

Στο Έβδομο Μέρος (σελ. 218-230) με τίτλο «Ονόματα μαχητών και προσωπογραφίες πρωτεργατών», παρατίθενται με ακρίβεια ονόματα μαχητών και βοηθών στη Μάχη της Οξύνειας (νεκροί μαχητές, τραυματίες, αιχμάλωτος, σύντομες προσωπογραφίες μερικών πρωτεργατών της Μάχης (Αρ. Μπλούτσου, Ηλ. Καφαντάρη, Νικ. Ζαραλή, Δημ. Ράπτη, Νέστ. Βόκα, Αθ. Μπούγλα, Αθ. Μαχιά κ.ά.), καθώς και βιογραφικά στοιχεία Ιταλών αξιωματικών και στρατιωτών.

Κατόπιν ακολουθεί ο Επίλογος με τίτλο «Αντίσταση Ενωμένων Ελλήνων» (σελ. 231).

Το βιβλίο κλείνει με  τρία εκτενή Παραρτήματα.

Στο 1ο Παράρτημα (σελ. 232-391) με τίτλο «Συλλογή πηγών: Έγγραφα και μαρτυρίες» καταχωρούνται οι άμεσες και έμμεσες πηγές (ελληνικές και ιταλικές). Αξιοσημείωτο είναι ότι δημοσιεύονται για πρώτη φορά μεταφρασμένα στα ελληνικά η Έκθεση του διοικητή της 24ης Μεραρχίας «Πινερόλο» στρατηγού Μπενέλλι με τα περισσότερα συνημμένα της (1, 3, 4,  7, 8, 9, 11, 13, 14, 15, 17), το ημερολόγιο της ίδιας Μεραρχίας, η αναφορά προς τον Ντούτσε και η «Προκήρυξις αριθ. 14». Εν συνεχεία παρατίθενται οι  γραπτές μαρτυρίες Ελλήνων πρωταγωνιστών της μάχης, συνεντεύξεις με οκτώ (8) μαχητές, ομήρους και αγγελιοφόρους, συνεντεύξεις με δεκαοκτώ (18) παιδιά εκείνης της εποχής. Κατόπιν παρατίθενται και δέκα (10) μαρτυρίες απογόνων των μαχητών για το πώς βίωσαν οι ίδιοι την μετέπειτα δύσκολη ζωή τους.  

Στο 2ο Παράρτημα (σελ. 392-395) με τίτλο «Βιβλιογραφική ανασκόπηση της Μάχης της Οξύνειας» αναφέρονται όλες οι δημοσιευθείσες μελέτες και τα απομνημονεύματα για την Μάχη της Οξύνειας.

Στο 3ο Παράρτημα (σελ. 396-416) με τίτλο «Η αξία των βιωματικών αφηγήσεων και το χασιώτικο γλωσσικό ιδίωμα των μαχητών και αγγελιοφόρων»  γίνεται λόγος για την ιστορική αξία των βιωματικών αφηγήσεων και δίνονται τα βασικά γνωρίσματα  του χασιώτικου γλωσσικού ιδιώματος των μαχητών και αγγελιοφόρων με ενδεικτικό γλωσσάριο από τις συνομιλίες, ώστε τα σχετικά παραθέματα να γίνουν κατανοητά από τους μή γνωρίζοντες το θεσσαλικό γλωσσικό ιδίωμα.

Στο τέλος (σελ. 417-420) παρατίθενται περιλήψεις του περιεχομένου του βιβλίου στα ελληνικά, ιταλικά, αγγλικά και γερμανικά, πλούσια Βιβλιογραφία (σελ. 421-426) και Ευρετήριο Ονομάτων προσώπων και τόπων (σελ. 427-436).

Το βιβλίο εμπλουτίζεται με 100 εικόνες από τις οποίες οι 16 έγχρωμες ολοσέλιδες, μεταξύ των οποίων σχέδια του τόπου διεξαγωγής της μάχης, τρία σχέδια που φιλοτέχνησε ο Ηλίας Κοτσίρας ειδικά για το βιβλίο αυτό και στα οποία απεικονίζονται το καιόμενο σχολείο εξωτερικά και εσωτερικά με φόντο την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου καθώς και ο πλάτανος της αυλής του που ήταν το κέντρο δράσης των μαθητών. Τελευταία έγχρωμη εικόνα είναι ο πίνακας του Κώστα Αδάμου «Η καιγόμενη Οξυνεια, 1943».

Την επεξεργασία και σελιδοποίηση του κειμένου έκανε η Μαριλένα Σταμούλη και την φιλολογική επιμέλεια είχε ο Θεόδωρος Νημάς.