Η εορτή των Χριστουγέννων κατέστη συναισθηματική υπόθεση και με το πέρας αυτής ακολουθεί η ψυχολογική κατάρρευση του ανθρώπου. Η ανθρώπινη ύπαρξη έχει συνηθίσει να εργάζεται στις επιταγές της κοσμικότητας με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Η αναφορικότητα του εαυτού σε μία βεβιασμένη αντίληψη παραγωγικής λάμψης και θορυβώδους κρότους είναι τόσο ανούσια μα και τόσο φθηνή για εκείνο που έχει προοριστεί ο άνθρωπος. Κι ο άνθρωπος έχει προοριστεί να γίνει χαρισματικά θεός, θα γράψει ο Μ. Αθανάσιος. Του δίνεται, του παρέχεται μία ύψιστη δωρεά. Όχι μέσα από έναν ακόμη αυτο-ερωτισμό, αλλά μέσα από μία αναφορικότητα στο αυθεντικό πρόσωπο που δίνει ζωή, που είναι ζωή, που είναι αγάπη. Αν ο άνθρωπος αντιλαμβανόταν, δίχως πάντοτε να χρειάζεται να κατανοήσει, άρα και να δεχθεί, το μέγεθος της τιμής αυτής που του παρέχει ο Θεός, τα πάντα γύρω μας θα ήταν εντελώς διαφορετικά.
Τα Χριστούγεννα έχουν καταντήσει να αποτελούν ένα ψυχολογικό απωθημένο που σε δεδομένη χρονική στιγμή επιτρέπουν τα θαύματα. Θαύματα για να δραπετεύσει ο άνθρωπος από τα βάσανα που συμπαρασύρει ο χρόνος, ο καιρός, τα προβλήματα του. Για τον χριστιανό τα Χριστούγεννα είναι ένα ανολοκλήρωτο μέρος της οντολογικής σωτηρίας του, απλά το πρώτο βήμα. Το άλλο μέρος είναι το πάτημα του θανάτου, η γεύση της αιωνιότητας μέσα από την όσφρηση του θανάτου που γεννά ζωή. Ο Θεός αποκαλύπτεται μέσα από μία άκρως καταφατική ενέργεια∙ σαρκώνεται. Το γεγονός της σάρκωσης δεν είναι φολκλορικό ζητούμενο. Το γεγονός της σάρκωσης, η ίδια η σάρκωση είναι η απόλυτη κατάφαση του Θεού στον άνθρωπο. Και δεν είναι μόνο το γεγονός ενός Θεού που σαρκώνεται. Το ουσιαστικότερο βρίσκεται στην σχέση του ανθρώπου με τον Θεό της αποκάλυψης που γίνεται άνθρωπος.
Δεν είναι και λίγο να απομυθοποιηθεί ο θεός του πλατωνικού συμποσίου. Στην απουσία σχέσης Θεού – ανθρώπου, όπως σημειώνεται στον Πλάτωνα, στον Πλωτίνο κ.α., ο άγιος Βασίλειος Σελευκείας απαντά πως ‘’τῷ συγγενεῖ τό συγγενές θεραπεύων’’. Αυτός ο αόρατος και ακατάληπτος Θεός πλέον γίνεται σύμμορφος του ανθρώπου. Είναι μία πολύ όμορφη λέξη (σύμμορφος) που χρησιμοποιούν οι Πατέρες και δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης της θείας ενανθρώπισης και συνάμα της ‘’αναξιοπρεπούς’’ εξόδου του Θεού προς τον άνθρωπο, τον κόσμο, την κτίση, την ίδια την ιστορία.
Ο καθηγητής Φιλοσοφίας Χρ. Γιανναράς χρησιμοποιεί συχνά τον όρο ‘’τρόπο’’. Δεν είναι τυχαίο κάτι τέτοιο, αλλά αναδεικνύει την σπουδαιότητα του τρόπου των πραγμάτων. Για τον ίδιο, τα Χριστούγεννα σημαίνουν τον τρόπο∙ ‘’αδύνατο να γνωρίσει κανείς τα σημαινόμενα της λέξης μόνο με διδαχές, κηρύγματα, επίσημα διαγγέλματα, συναισθηματικές ωραιολογίες’’. Τα Χριστούγεννα σημαίνουν τον τρόπο. Τον τρόπο μετοχής στο γεγονός της γέννησης του Υιού και Λόγου του Θεού. Αν ο Θεός ενανθρώπισε για τον Εαυτό Του, τότε ποιος ο λόγος ο άνθρωπος να συμμετέχει σε ένα τέτοιο πολύ προσωπικό, άκρως προσωπικό γεγονός; Αν ο Θεός επέλεξε την σάρκωση ως απάντηση στην νεοπλατωνική φιλοσοφία, ποιο το όφελος του ανθρώπου από μία τέτοια ενέργεια;
Η σάρκωση είναι ένα γεγονός με πολύ μεγάλη σημασία για τον άνθρωπο. Όταν λέμε πως ο Θεός έγινε άνθρωπος αυτό σηματοδοτεί την συγκατάβαση του Θεού στα ανθρώπινα (εκτός από την αμαρτία), στα πολύ ανθρώπινα, σε τέτοιο βαθμό που να επαναφέρει το γεγονός της σωτηρίας, της λύτρωσης στο προσκήνιο. Ο Θεός γίνεται τα πάντα για τον άνθρωπο. Με την ενανθρώπιση βλέπουμε τον Θεό να ‘’προσκυνάει’’ στην ανθρώπινη ύπαρξη και να την αγιάζει. ‘’Διά τό ἁγιασθῆναι τῷ ἀνθρωπίνῳ τοῦ Θεοῦ, τόν ἄνθρωπον’’, θα πει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.
Ο προβληματισμός όμως παραμένει. Η εορτή των Χριστουγέννων δείχνει να μην έχει νόημα για πολλούς ανθρώπους. Δείχνει μάλιστα να εντάσσεται σε ένα εορταστικό κλίμα όπου το ανθρώπινο πρόσωπο γίνεται αυστηρώς μέρος μιας κοσμικής αντίληψης του χρόνου, της εορτής, του μυστηρίου. Τα Χριστούγεννα γιορτάζουμε συγκεκριμένο γεγονός. Δεν το γιορτάζουμε όμως ως θεατές, αλλά ως συμμέτοχοι της χαράς και της ελπίδας πως ο Θεός καταφάσκει με τον πιο δυναμικό και απόλυτο τρόπο στην ανθρωπινότητα. Το σώμα που αποτελούσε τον τάφο της ψυχής (Πλάτωνας) γίνεται τόπος αγιασμού. Η αμαρτία που ενοχοποιούσε τον άνθρωπο μπορεί να συγχωρεθεί όταν ο άνθρωπος μετανοήσει.
Ο ανθρώπινος βίος αλλοτριωμένος και ενσωματωμένος στη λογική του κόσμου χάνει το νόημα των Χριστουγέννων. Τα Χριστούγεννα είναι μία επάνοδος, ένας καθαρισμός της αμαυρωμένης εικόνας που με την θεία ενανθρώπιση μπορεί να αναμετρηθεί σοβαρά με την πτώση. Η γιορτή δίνει το νόημα και η αυθεντικότητα του γεγονότος αυτονομείται από την καταναλωτική μανία που επισύρει ψυχολογικά αδιέξοδα και μεταφυσικά κενά όταν το πανηγύρι των φώτων λάβει τέλος. Ανάμεσα στις ανθρώπινες σκιές αποκαλύπτεται ο Θεός. Μέσα από τις σκιές αυτές ενσαρκώνεται. Η εορτή. Το πανηγύρι. Το άδειασμα του Θεού. Η αιωνιότητα του προσώπου. Η μετοχή. Ο τρόπος της συμμετοχής στην πιο ανέλπιστη ελπίδα. Και το νόημα της εορτής…
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (βαλκανιολόγος, θεολόγος)
Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας