Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 200 έτη από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης κατά της Οθωμανικής δεσποτείας κάνουμε ένα μικρό αφιέρωμα σε έναν από τους ήρωες του 1821.
Στον πρωτεργάτη και διαφωτιστή Ρήγα Βελεστινλή.
Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Αντώνιος Κυριακής ή Κυρίτζης όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, ήταν πρόδρομος και πρωτεργάτης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο της Μαγνησίας.
Ο ίδιος προτιμούσε να χρησιμοποιεί ως επώνυμο αυτό της γενέτειράς του, ενώ οι Έλληνες που ζούσαν στην εξορία τον αποκαλούσαν Φεραίο, επειδή στην αρχαιότητα η πόλη του ονομαζόταν Φεραί.
Ο Ρήγας Βελεστινλής είναι από τις σημαντικότερες μορφές του Νεότερου Ελληνισμού: δάσκαλος του γένους, επαναστάτης μάρτυρας, πολιτικούς νους στρατιωτικούς νους, οραματιστής μιας δημοκρατικής πολιτείας του Βαλκανικού χώρου.
Για το σκοπό αυτό χρησιμοποίησε μέσα τα οποία θα τόνιζαν την μεγάλη Ελληνική κληρονομιά και τον ιστορικό χώρο για τον οποίο θα πολεμούσαν, βιβλία, χάρτες εικόνες, τραγούδια.
Τον Ρήγα τον συνέλαβαν οι αρχές της Αυστρίας μετά από προδοσία για την επαναστατική του δράση και παραδόθηκε στους Τούρκους οι οποίοι τον σκότωσαν στις 12 Ιουνίου του 1798 στο Βελιγράδι.
Στο επαναστατικό του σχέδιο εντάσσει και τον “Θούρειο” ο οποίος είναι ένας παιάνας, ένα προσκλητήριο για επανάσταση. Δεν είναι φιλολογικό ποίημα.
Ο “Θούριος” χωρίς υποσημειώσεις και επεξηγήσεις είναι με απλά λόγια γραμμένος, για να είναι κατανοητός στους αγωνιστές.
Με παραστατικές εικόνες που διεκτραγουδούν την σκλαβιά και την τυραννία ο Ρήγας ήθελε να ωθήσει στον τιτάνιο του πολέμου αγώνα τους Έλληνες και τους άλλους λαούς των Βαλκανίων οι οποίοι στέναζαν υπό τον τουρκικό ζυγό και στη συνέχεια να δημιουργήσει μία νέα πολιτική διοίκησης, όπως χαρακτηριστικά αποκαλούσε την δημοκρατική του πολιτεία στον Βαλκανικό χώρο που οραματιζόταν στη θέση της Οθωμανικής τυραννίας.
Τον Αύγουστο του 1796 ο Ρήγας Βελεστινλής αφήνοντας τη μητέρα του και τον αδερφό του στο Βουκουρέστι μεταβαίνει στη Βιέννη και εντυπωσιάζει τον κύκλο των μορφωμένων Ελλήνων με ένα άλλο μεγάλο έργο: “Η χάρτα της Ελλάδος”.
Άθλος εκδοτικός, έργο ακατάβλητης υπομονής και εργατικότητας ερχόταν να δείξει παραστατικότατα την έκθεση και την ακτινοβολία του αρχαίου και νέου Ελληνισμού.
Να αναγράψει τις αρχές Ελληνικές ονομασίες πλάι στα σημερινά ονόματα, να θυμίσει όλα τα ιστορικά γεγονότα και λείψανα της προγονικής δόξας, να διδάξει στον υπόδουλο ελληνισμό τι έχασε, τι έχει, τι του πρέπει. Πραγματική πατριδογνωστική εγκυκλοπαίδεια.
Αποδεικνύεται πλέον ότι δεν ακολούθησε ένα μόνο πρότυπο άλλα διάφορα για να επιτύχει τον μεγαλεπήβολο σκοπό του, να εκδώσει ένα τόσο μεγάλο χάρτη του βαλκανικού χώρου και να αποδείξει ότι η δωδεκάφυλλη χάρτα του δεν αποτελεί στρατιωτικό χάρτη, αλλά αποτελεί χάρτη της αρχαίας Ελλάδος.
Η χρησιμοποίηση ακόμα του τίτλου “Χάρτα της Ελλάδας” και όχι “Χάρτης της Βαλκανικής Δημοκρατίας” μπορεί να σημαίνει ότι ίσως ήθελε να παραπλανήσει την Αυστριακή λογοκρισία για να καταφέρει να τυπώσει το όραμά του, τη χάρτα του.
Ο Ρήγας στην πολιτική διαίρεση της Χάρτας δεν χρησιμοποίησε τις ονομασίες της οθωμανικής αυτοκρατορίας – Εγιαλέτια, Σαντζάκια, Καζάδες – παρόλο που στα κείμενα του καταχωρίζονται πολλές τουρκικές λέξεις.
Ίσως να ήθελε να επιτύχει μια καινούργια διαίρεση σε τοπαρχίες και επαρχίες χρησιμοποιώντας ελληνικά ονόματα.
Σκοπός της έκδοσης της Χάρτας ήταν να δημιουργήσει ένα δημοκρατικό κράτος στη θέση του οθωμανικού δεσποτισμού.
Η πολιτική αυτή προνοητικότητα που μέχρι τότε δεν είχε παρουσιαστεί, δείχνει το μεγαλείο της προσωπικότητας του Ρήγα Βελεστινλή που κατατάσσεται στις μοναδικές μορφές του Ελληνικού και βαλκανικού χώρου.
Ευχαριστούμε τον Δρ. Ευθύμιο Παπαχρήστο για την δωρεά της “Χάρτας του Βελεστινλή” στην Βιβλιοθήκη του Πολιτιστικού Μορφωτικού Συλλόγου Οξύνειας.