Τα Χάσια είναι βουνά στα σύνορα του Ν. Τρικάλων με τον Ν. Γρεβενών με ψηλότερη κορυφή το Κράτζοβο (1554 μ.), που βρίσκεται βόρεια – βορειοδυτικά από το χωριό Τρυγόνα (Χλιντζιάδες) και αποτελούν τμήμα της ευρύτερης οροσειράς της Πίνδου. Είναι μία σχετικά χαμηλή και ομαλή οροσειρά, η οποία συνδέει την Πίνδο με τα Καμβούνια και τον Όλυμπο. Η οροσειρά πήρε την σύγχρονη ονομασία της κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, κατά την οποία αποτέλεσε σπουδαίο κέντρο για τους κλεφταρματολούς με κορυφαίο τον Παπα-Θύμιο Βλαχάβα. Το αρματολίκι των Χασίων αναφέρεται ότι ιδρύθηκε το 1537. Στην περιοχή έλαβαν χώρα διάφορες συγκρούσεις κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, ενώ κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η οροσειρά υπήρξε σημαντική εστία της Εθνικής Αντίστασης κατά των Γερμανών (μάχη Μερίτσας, 12 Φεβρουαρίου 1943). Σημειωτέον δε ότι τα Χάσια είναι ίσως και το μοναδικό ξεχασμένο όνομα στην ελληνική επικράτεια, που δεν άλλαξε με τις διάφορες διατάξεις της Τοπωνυμικής Επιτροπής του 1962.
Η ονομασία Χάσια, πληθ. αριθμός του Οθωμανικού ονόματος Χάσι (hass), ήταν κατά την τουρκοκρατία τα κομμάτια γης, που ανήκαν στο δημόσιο και ειδικότερα στον Σουλτάνο σε αντίθεση με τα βακουφικά κομμάτια γης, που ήταν αφιερωμένα σε θρησκευτικά καθιδρύματα. Αυτά τα κομμάτια γης ο Σουλτάνος τα παραχωρούσε σε ανώτατους αξιωματικούς του κράτους (βεζίρηδες κ.ά.) ή σε ευνοούμενους του παλατιού του και σε μέλη της οικογενείας του. Κατά τον Π. Αραβαντινό χάσι και χάσια είναι ο καθαρός φόρος (χαράτσι), που απέδιδαν οι κάτοικοι της περιοχής κατευθείαν στο Σουλτάνο.
Στην αρχαιότητα τα Χάσια και η περιοχή προς τον Ζυγό Μετσόβου ονομαζόταν Λύγκος. Σύμφωνα με μια μυθολογική παράδοση ο Λύγκος είχε παντρευτεί την Πίνδο, ύστερα από επέμβαση του Θεού Απόλλωνα. Οι άλλοι θεοί όμως, που δεν τα πήγαιναν καλά με τον Απόλλωνα, διέταξαν να χωρίσουν ο Λύγκος και η Πίνδος. Τα άφθονα δάκρυά τους δεν κατάφεραν να συγκινήσουν τους θεούς, όμως γέννησαν τον Πηνειό ποταμό, ο οποίος πηγάζει από το σημείο χωρισμού των δύο βουνών.
Σύμφωνα με τα κατάστιχα των Ιερών Μονών των Μετεώρων (Βαρλαάμ, Μεγάλο Μετέωρο και Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου), στα Χάσια προσδιορίζονται 67 οικισμοί της Επισκοπής Σταγών από το 1592 μέχρι το 1613-14, στους οποίους παρατηρείται μια αυξανόμενη αποικιστική τάση, πολύ δυναμική στην περιοχή, η οποία φαίνεται με το τοπωνύμιο Χάσια από το έτος 1754, μέσα από τις καταγραφές της Επισκοπής Σταγών και την Οθωμανική διοίκηση. Αυτή η μεγάλη και ιστορική περιοχή αρχίζει ανατολικά από τον οικισμό Κοκκινοπλό Ολύμπου και φθάνει δυτικά μέχρι το όρος Ζυγός στο Μέτσοβο. Βόρεια φθάνουν στη γραμμή Γρεβενών, ενώ νότια (φθάνουν) στον ποταμό Ληθαίο, ακολουθούν τον δημόσιο δρόμο προς Λάρισα και καταλήγουν στην Ελασσόνα. Την ονομασία Χάσια πρέπει να την πήραν μετά το 1446, που ήταν έτος παράδοσης της Θεσσαλίας στους Οθωμανούς Τούρκους.
Οι Τούρκοι εισέβαλαν για πρώτη φορά στην ανατολική Θεσσαλία το 1393 και εγκατέστησαν σ’ αυτήν Τούρκους από τη Μ. Ασία. Δύο χρόνια αργότερα, το 1395, προωθήθηκαν προς τα δυτικά και κατέλαβαν την πόλη των Τρικάλων, την οποία κατέστησαν προχωρημένη στρατιωτική βάση εναντίον των ανυπότακτων κατοίκων της Πίνδου και των Αγράφων. Η κατάκτηση της πεδινής Δυτ. Θεσσαλίας έγινε με ειρηνικό τρόπο και χωρίς αντίσταση, λόγω της ακαταστασίας που επικρατούσε σ’ αυτή τον 14ο αιώνα, κατά τον οποίο βρισκόταν κάτω από διάφορους δυνάστες, καθώς επίσης και λόγω της βαριάς φορολογίας και των καταπιέσεων, που είχαν εξαθλιώσει τους ελεύθερους γεωργούς και δουλοπάροικους. Οι μεγάλες εκτάσεις πέρασαν στα χέρια των Τούρκων και έτσι δημιουργήθηκαν τα πρώτα τουρκικά τσιφλίκια στη Θεσσαλία.
Το 1444 σημειώθηκε μια νικηφόρα εξέγερση των Θεσσαλών εναντίον των Τούρκων. Επικεφαλής σ’ αυτήν ήταν ο δεσπότης του Μυστρά Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο μετέπειτα τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, στο πλευρό του οποίου πήραν μέρος και οι Βλάχοι της Πίνδου. Παρά το γεγονός ότι είχε τοποθετηθεί (προσωρινά) Έλληνας διοικητής της Δυτ. Θεσσαλίας με έδρα το Φανάρι, την άνοιξη του 1446 ο Τούρκος στρατηγός Τουραχάν βέης στράφηκε με πολυάριθμο στρατό εναντίον της Θεσσαλίας και ανάγκασε τον Κωνσταντίνο να την εγκαταλείψει στην οριστική κυριαρχία των Τούρκων, η οποία κράτησε έως το 1881.
Η διάσπαση και το κομμάτιασμα των Χασίων άρχισε με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους (1881). Τα ιστορικά Χάσια χωρίσθηκαν στα «Θεσσαλικά» και «Μακεδονικά» Χάσια. Το βορειοανατολικό τμήμα των Χασίων παρέμεινε στην κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι το 1912, έτος κατά το οποίο απελευθερώθηκε. Από τότε τα Μακεδονικά Χάσια υπάγονται διοικητικά στο Ν. Γρεβενών και ενσωματώνονται στον Δήμο Δεσκάτης. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881), τα Θεσσαλικά Χάσια, που τα χωρίζει σε ανατολικά και δυτικά ο αρχαίος ποταμός Ίωνας (σημερινός Μύκανης), διαιρούνται σε τρεις νέους ιδρυθέντες Δήμους με καθαρή πρόθεση την «ελληνοποίηση» της περιοχής. Τον Δήμο Αιγινίου (από την αρχαία πόλη Αιγίνιο, με έδρα την σημερινή Καλαμπάκα), τον Δήμο Τυμφαίων (από την αρχαία χώρα των Τυμφαίων με έδρα τον Κονισκό-κόλι των Χασίων, που περιελάμβανε τα ανατολικά Χάσια) και τον Δήμο Οξυνείας (από την αρχαία πόλη Οξύνεια με έδρα την σημερινή Οξύνεια, πρώην Μερίτσα – κόλι Κράτζοβας, που περιελάμβανε τα βορειοδυτικά Χάσια).
Από τα ιστορικά στοιχεία του Επιμελητηρίου Τρικάλων, στην αριστερή πτέρυγα του Βιλαετίου της Ρούμελης υπαγόταν τα σαντζάκια Τρικάλων, Ιωαννίνων, Πρεβέζης, Αργυροκάστρου, Μπερατίου και Δέβρες. Το σαντζάκι των Τρικάλων ήταν χωρισμένο σε 23 διαμερίσματα ή δήμους. Σύμφωνα με μαρτυρία του ‘Άγγλου συνταγματάρχη W. Leake (Ληκ) (Νοέμβριος 1809), κατά την εποχή του Αλή πασά των Ιωαννίνων, το διαμέρισμα των Τρικάλων ήταν χωρισμένο σε 8 τμήματα [= κόλια], τα οποία όλα μαζί περιελάμβαναν 180 χωριά. Η ασφάλεια του κάθε τμήματος είχε ανατεθεί σε κάποιον καπετάνιο – αρματολό, τον κολιτζή.
Από αυτά τα 5 εκτείνονταν στην ορεινή περιοχή Καλαμπάκας, Πύλης και Ασπροποτάμου:
Το κόλι του Κλεινοβού, που περιελάμβανε τα Βλαχοχώρια της περιοχής έως το Χαλίκι.
Το κόλι της Πόρτας, που περιελάμβανε τα χωριά από την Πύλη έως τον Ασπροπόταμο.
Το κόλι του Ριζού, που περιελάμβανε τα χωριά στα ριζά του Κόζιακα.
Το κόλι της Κράτζοβας, που περιελάμβανε τα χωριά της περιοχής Οξύνειας (βορειοδυτικά Χάσια) και
το κόλι των Χασίων, που περιελάμβανε τα χωριά των ανατολικών Χασίων (περιοχή τ. δήμου Τυμφαίων).
Πολλοί από τους σύγχρονους συγγραφείς της τοπικής ιστορίας υποστηρίζουν την παραποίηση του γραπτού όρου Αν-Χάσια (Ανατολικά Χάσια), ο οποίος με την σύντμηση Αν -(Ανατολικά) παραφράστηκε ως Αν(τί) (Αντιχάσια), κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου (1947). Μιλάνε για ιστορικό ατόπημα, το οποίο από άγνοια συντηρείται ακόμη και σήμερα και ότι γίνεται αυθαίρετη διαίρεση της περιοχής χωρίς σκέψη και ιστορική ευθύνη.
Από τα παραπάνω ιστορικά στοιχεία του Επιμελητηρίου Τρικάλων, πουθενά δεν αναφέρεται ο όρος Αντιχάσια. Στο βιβλίο του Θεοδ. Αθαν. Νημά, που φέρει τον τίτλο “Ιστορικά Μνημεία των Επαρχιών Τρικάλων και Καλαμπάκας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα”, αναφέρονται τα εξής: “Τα τελευταία χρόνια η ονομαστική διαφοροποίηση των «Αντιχασίων» από τα Χάσια έγινε μόνο στους χάρτες και τα βιβλία· οι κάτοικοι των χωριών των «Αντιχασίων» ονομάζουν την περιοχή τους αδιακρίτως Χάσια και οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται Χασιώτες, μη αποδεχόμενοι τον αδόκιμο και ανιστόρητο όρο Αντιχάσια. Επίσης όλοι οι ξένοι περιηγητές, που πέρασαν από την περιοχή, μόνο σε Χάσια αναφέρονται, το ίδιο και ο σπουδαίος Γερμανός γεωγράφoς-γεωλόγος Alfred Philippson (Φίλιππσον), ο οποίος επισκέφθηκε και μελέτησε την περιοχή το 1893, στο βιβλίο του Θεσσαλία και Ήπειρος – Ταξίδια και εξερευνήσεις στη Βόρεια Ελλάδα, Βερολίνο 1897, σε μετάφραση Αριστείδη Σφέικου [Φ.Ι.ΛΟ.Σ Τρικάλων – Σειρά: Κείμενα και Μελέτες αρ. 17]. Αλλά και ο αντιστράτηγος Βίκτωρ Δούσμανης στην μελέτη του Στρατιωτική Γεωγραφία της Θεσσαλίας (1936), μόνο για Χάσια και χασιωτικά όρη γράφει”.
Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί ότι τα Χάσια αδιαμφισβήτητα είναι μια από τις μεγαλύτερες, παλαιότερες, ιστορικές και γεωγραφικές οντότητες της Θεσσαλίας και δεν έπρεπε σε καμιά περίπτωση να εξαλειφθούν από τον διοικητικό Χάρτη της Ελλάδας. Αυτό ήταν ένα σοβαρό ατόπημα από την Αρμόδια Επιτροπή, που πρέπει να μας απασχολήσει.
Βιβλιογραφία:
-
- Θεοδώρου Αθ. Νημά, “Ιστορία και Μνημεία των Επαρχιών Καλαμπάκας και Τρικάλων από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα”, σσ. 31, 34, 37 & 421 (Αιγίνιον).
- Κώστα Σπανού, “Οι οικισμοί της Επισκοπής των Σταγών”, πρόθεση 104 Ιεράς Μονής Αγίου Στεφάνου Μετεώρων, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 61ο τόμο, σελ. 177.
- Alfred Philippson (Φίλιππσον), “Θεσσαλία και Ήπειρος, Ταξίδια και εξερευνήσεις στην Βόρεια Ελλάδα”, Βερολίνο 1897, σε μετάφραση Αριστείδη Σφέικου [Φ.Ι.ΛΟ.Σ. Τρικάλων “Κείμενα και Μελέτες”, αρ. σειράς 17], σ. 467, με ενσωματωμένους χάρτες με τα Χάσια σε CD.
- Χρίστου Χλωρού, γραπτά “Ιστορικά στοιχεία του Eπιμελητηρίου Τρικάλων σχετικά με τα Χάσια, περιόδου1393 – 1809” (τουρκοκρατία).
- Αθανασίου Σιούτα, “Γλώσσα και Παράδοση στα Χάσια”, σσ. 309, 311 & 312 και “Γλωσσάριο Χασίων”, σσ. 13,14 & 15 (Ιστορικά στοιχεία για τα Χάσια).