Φωτεινή Πούλιου – Μπροστά στη διάγνωση μιας τερματικής ( θανατηφόρας ) ασθένειας

Ο θάνατος αποτελεί μέρος της καθημερινής μας ζωής. Πρόκειται για μία αντικειμενική, αναπόφευκτη πραγματικότητα που όλοι θα αντιμετωπίσουμε κάποια στιγμή στη ζωή μας, αποτελεί τον τελικό προορισμό όλων μας και είναι φυσικό η αποδοχή του να είναι μια δύσκολη υπόθεση, είτε πρόκειται για τον θάνατο δικών μας ανθρώπων, είτε πολύ περισσότερο τον δικό μας. Ο θάνατος αποτελεί μέρος της καθημερινής μας ζωής. Πρόκειται για μία αντικειμενική, αναπόφευκτη πραγματικότητα που όλοι θα αντιμετωπίσουμε κάποια στιγμή στη ζωή μας, αποτελεί τον τελικό προορισμό όλων μας και είναι φυσικό η αποδοχή του να είναι μια δύσκολη υπόθεση, είτε πρόκειται για τον θάνατο δικών μας ανθρώπων, είτε πολύ περισσότερο τον δικό μας.

Η γνώση των αναγκών και της πιθανής πορείας που ακολουθούν όσα άτομα γνωρίζουν εκ των προτέρων την προδιαγεγραμμένη πορεία τους είναι πολύ σημαντική ώστε να ευαισθητοποιηθούμε, να μπορέσουμε να τους δώσουμε την κατάλληλη φροντίδα και ψυχοσυναισθηματική υποστήριξη με απώτερο σκοπό να βοηθήσουμε τα άτομα αυτά στο δύσκολο ταξίδι τους.

Η Elizabeth Kübler-Ross διαμόρφωσε ένα μοντέλο για τις ψυχικές διεργασίες που βιώνει το άτομο που πορεύεται προς το θάνατο. Σε βασικές γραμμές η Kübler-Ross προτείνει ότι ο άρρωστος περνά από πέντε συγκεκριμένα στάδια συναισθηματικών αντιδράσεων καθώς εξελίσσεται η ασθένειά του.

Στάδιο της άρνησης: Στην αρχική αυτή φάση το άτομο διατηρεί την πεποίθηση ότι έχει γίνει κάποιο λάθος. Μπορεί να μιλάει για πολλαπλά ιατρικά λάθη, να προσπαθεί να αποφύγει πάση-θυσία την ιδέα του θανάτου και να προσπαθεί να συνεχίσει την ζωή του σαν να μην συμβαίνει τίποτα, κάτι που φυσικά είναι εν τέλει ψυχοφθόρο. Αρνείται όχι μόνο το ίδιο το γεγονός της αρρώστιας και των επιπτώσεών της, αλλά και να δεχτεί ότι υπάρχει απειλή της ζωής του και ότι επίκειται θάνατος. Δημιουργεί έτσι μία ασπίδα αυτοπροστασίας ώσπου να καταφέρει να αποδεχτεί τελικά την πραγματικότητα. Αν κάποιος φίλος μας βρίσκεται στο στάδιο της άρνησης, σχεδόν ποτέ δεν ωφελεί να του υπενθυμίζουμε την αλήθεια, διότι η αλήθεια είναι διαφορετική για εκείνον. Βοηθά να θυμόμαστε ότι η άρνησή του ν’ αποδεχτεί την πραγματικότητα είναι ένας τρόπος να συνηθίσει στην ιδέα και να ξεπεράσει το αρχικό σοκ. Από την άλλη, αν το άτομο συνεχίζει να αρνείται το τι συμβαίνει ακόμα και μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορούμε ίσως να κάνουμε μια συζήτηση μαζί του γύρω από το τι μπορεί να κάνει για να καλυτερέψει την κατάστασή του.

Στάδιο του θυμού: Αυτή η έκφραση συνοδεύεται από οργή και πικρία καθώς ο άρρωστος βιώνει μια βαθύτερη αίσθηση αδικίας, αδυναμίας και έλλειψης ελέγχου. Ο θυμός στρέφεται είτε προς τους άλλους (συγγενείς, φίλους, ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό), είτε προς το Θεό, είτε και προς τον ίδιο του τον εαυτό. Σε αυτό το στάδιο το άτομο μπορεί να παρουσιάσει μια αναίτια και πάρα πολύ εχθρική στάση απέναντι σε όλους και όλα, άσχετα αν συνδέονται ή όχι με την κατάστασή του. Για την ακρίβεια ο θυμός εξωτερικεύεται σε παντελώς άσχετα μικροπράγματα της καθημερινότητας όπως ένας μη τέλειος πρωινός καφές ή μια αργοπορία στο δρόμο. Η φάση του θυμού ενέχει τον κίνδυνο της απομόνωσης του αρρώστου λόγω των εντάσεων που δημιουργούνται στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Μπορεί, όμως, να λειτουργήσει και εποικοδομητικά όταν το άτομο ενεργοποιείται ως προς τη θεραπεία του.

Στάδιο της διαπραγμάτευσης: Ο άρρωστος αρχίζει να «παζαρεύει» την υγεία του τόσο σε φαντασιακό επίπεδο κάνοντας συμφωνίες με το Θεό και τον εαυτό του, όσο και σε πραγματικό επίπεδο, όπου οι διαπραγματεύσεις γίνονται κυρίως με τους γιατρούς. Έτσι, δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι αν επιδιώξει ή αποφύγει κάποιες πράξεις θα μπορέσει να καθυστερήσει την αρνητική εξέλιξη της αρρώστιας ή ακόμη και το θάνατο. Η διαπραγμάτευση έχει θετικές επιπτώσεις όταν υιοθετούνται συμπεριφορές που προωθούν την υγεία και τη συμμόρφωση του ατόμου στη θεραπεία (π.χ. το άτομο πείθεται να σταματήσει το κάπνισμα). Μπορεί, όμως, να γεννήσει στον άρρωστο και συναισθήματα προδοσίας και απογοήτευσης όταν διαψεύδονται οι διαπραγματεύσεις του. Πρέπει να καταστεί σαφές ότι η εσωτερική αυτή διαπραγμάτευση είναι αποτελεσματική μόνο για λίγο και πάρα πολύ συχνά συνδέεται με ενοχές.

Στάδιο της κατάθλιψης: Η φάση αυτή ξεκινάει με τη συνειδητοποίηση της απώλειας. Αρχίζει πλέον η αποδοχή από τον άρρωστο ότι πρόκειται να πεθάνει και γι’ αυτό θρηνεί. Η κατάθλιψη του ατόμου εκδηλώνεται με ποικίλα συμπτώματα, όπως είναι η θλίψη, τα αισθήματα αναξιότητας, απαισιοδοξίας και απόγνωσης, η απόσυρση από τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής και τις κοινωνικές σχέσεις. Είναι φυσικό σε αυτή τη φάση το άτομο να μιλάει με πολύ μελανά χρώματα για το μέλλον, να αποφεύγει κοινωνικές δραστηριότητες και επαφές αλλά και να παρουσιάζει μια μειωμένη ενέργεια. Απλά χρειάζεται το χρόνο του και το οικείο περιβάλλον πρέπει να ενθαρρύνει τον άρρωστο να εκφράζει τα συναισθήματά του ώστε να μπορεί να τα κατανοεί, να τα αποδέχεται και τελικά να λαμβάνει την υποστήριξη που του χρειάζεται.

Στάδιο της αποδοχής: Το στάδιο αυτό συνήθως είναι πολύ κοντά στο φυσικό θάνατο. Ο άρρωστος βιώνει μια εσωτερική ηρεμία καθώς έχει συμφιλιωθεί αρκετά με την ιδέα του θανάτου, βάζει τη ζωή του και τις σκέψεις του σε τάξη, βοηθάει και τους άλλους να αποδεχτούν την πραγματικότητα και είναι έτοιμο να δεχτεί πλήρως την βοήθεια που μπορούν να του προσφέρουν οι ειδικοί. Εκείνο που προέχει πια είναι να εξασφαλιστεί η αξιοπρέπεια και η ποιότητα στις τελευταίες μέρες της ζωής του.

Όπως προκύπτει από την περιγραφή των σταδίων της Elizabeth Κübler-Ross, πολύ σημαντικό είναι ότι, για να είμαστε αποτελεσματικοί στην φροντίδα που παρέχουμε στον άρρωστο που κατευθύνεται προς το τέλος της ζωής του, πρέπει να ακούμε προσεκτικά τις ανάγκες και τις επιθυμίες του, τους φόβους και τις ανασφάλειές του. Είναι δικαίωμα του αρρώστου να αντιμετωπίζεται με σεβασμό ως άτομο που ζει, που έχει συναισθήματα, σκέψεις και ανάγκες μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του.

Επιμέλεια Πούλιου Φωτεινή

Ψυχολόγος Α.Π.Θ