Έρχεται η Σαμαρείτιδα, την οποία η εκκλησία φέρνει στο νου μας αυτή την Κυριακή. Και πραγματοποιείται μία συνάντηση προσώπων, που δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους.
Εκεί, στο πηγάδι, λοιπόν, εκτυλίσσεται ένας διάλογος. Ο Χριστός γνωρίζεται με μία αλλοεθνή γυναίκα και εκείνη απορεί που ξεκινάει κουβέντα μαζί της. Μέσα από τη συζήτηση, ο Χριστός θέλει να της δείξει το αληθινό νερό της ζωής. Μιλάει αινιγματικά μαζί της κι εκείνη δελεάζεται από τα λόγια του Χριστού. Δεν γνωρίζει, όμως, ότι δίπλα της στέκεται ο Χριστός.
Κι όταν της ζητάει να φωνάξει τον άνδρα της, εκείνη δεν κρύβεται, δεν θέλει να χαλάσει η εικόνα της, και λέει στον Χριστό πως δεν έχει άνδρα. Εκείνος, της απαντάει «καλά είπες ότι δεν έχεις άνδρα, διότι πέντε άνδρες πήρες και τώρα εκείνον που έχεις δεν είναι άνδρας σου» (Ιω. 4, 18).
Ο Χριστός δεν απορρίπτει αυτή την γυναίκα. Κι ας είναι αλλοεθνής, ας έχει περάσει τη ζωή της με ανομίες, αφού άλλαζε τους άνδρες συνεχώς. Δεν της λέει, κάτσε εκεί, τι δουλειά έχεις εσύ μαζί μου, εγώ είμαι ο Χριστός κι εσύ μια αμαρτωλή κι αμετανόητη γυναίκα. Αυτό το λέει η ηθική, ο σκληρός και άτεγκτος νόμος που απουσιάζει από τα σπλάγχνα του η ομορφιά της φιλανθρωπίας και της οικονομίας. Ο Χριστός επιλέγει να τσαλακωθεί ξανά. Εξάλλου δεν χάνει κάτι από το πρόσωπο Του, τη φύση Του, την ενέργεια Του. Αν παρέβλεπε αυτή τη γυναίκα, ποιος ο λόγος να σαρκωθεί; Ποιος ο λόγος να σηκώσει τα βάρη του σταυρού; Ποιος ο λόγος να υπομείνει το άγχος, τον φόβο, τον πόνο της δοκιμασίας;
Ο Χριστός σκέφτεται τελείως ανάποδα, από τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι λένε, έφταιξες, αμάρτησες, έκανες ανομίες, έζησες άσωτα, πρέπει να πληρώσεις. Ο Χριστός φέρεται παράλογα και λέει εγώ θα πληρώσω. Σου λέει, έφταιξες, πράγματι, αλλά εγώ θα σηκώσω τις ατέλειες και αστοχίες σου. Ποια ηθική επιτάσσει κάτι τέτοιο; Ποια αξιακή αντίληψη σηκώνει το λάθος του άλλου; Ποιος νόμος, κώδικας, συγχωρεί χωρίς ανταλλάγματα; Ο Χριστός, θέτει σε όλα αυτά μία απαραίτητη προϋπόθεση∙ την μετάνοια. Τίποτε άλλο. Δεν θέλει να τιμωρηθεί ο άνθρωπος, ούτε να πληρώσει για τα λάθη του. Την αναδιανομή της εσωτερικής του διάθεσης θέλει για να την στείλει πολύ ψηλά, σε άγια και θεοβάδιστα μέρη που γεννούν μετανοημένους αμαρτωλούς.
Ορισμένοι, υποστηρίζουν με πάθος πως ο Θεός τιμωρεί. Όχι. Δεν τιμωρεί ο Θεός. Ο άνθρωπος αυτο τιμωρείται και απολαμβάνει τα αποτελέσματα των δικών του πράξεων. Το κακό που χτυπάει την πόρτα του ανθρώπου, δεν προέρχεται από τον Θεό, αλλά από την λανθασμένη χρήση της ελευθερίας του, η οποία του δόθηκε από τον Θεό. Ο Χριστός δεν τιμωρεί την Σαμαρείτιδα. Ανοίγει διάλογο μαζί της. Απολαμβάνει τη συζήτηση με το πρόσωπο της. Μήπως δεν γνωρίζει το βάθος της; Δεν γνωρίζει τα υπαρξιακά της κενά; Δεν γνωρίζει πόσο ταπεινωμένη έχει καταντήσει τη ζωή της; Και τί κάνει; Δεν την επιπλήττει. Αγγίζει την ύπαρξη της. Αναπαύεται στην ελευθερία της. Γιατρεύει την προαίρεση της. Δεν σκοτώνει τα πάθη της, όπως πολλοί λένε. Μεταμορφώνει τα πάθη της. Καθοδηγεί την ελευθερία της, την προαίρεση της, τη σκέψη της, τη θέληση της, στον Θεό.
Δεν της επισύρει ποινές, ο Θεός, ούτε την τιμωρεί. Τιμωρεί τον Εαυτό Του. Τον Εαυτό Του τσαλακώνει. Ας το φωνάξουμε, επιτέλους, δυνατά, προς όλους όσους επιδιώκουν να χειραγωγούν τις ζωές των άλλων και να τους φορτώνουν λάθη και αμαρτίες δικές τους∙ ο Θεός δεν τιμωρεί, γιατρεύει, παιδαγωγεί. Στην ευχή του τρισάγιου ύμνου, κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας, ο ιερέας εύχεται: «…ὁ κτίσας τὸν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα σὴν καὶ ὁμοίωσιν καὶ παντί σου χαρίσματι κατακοσμήσας, ὁ διδοὺς αἰτοῦντι σοφίαν καὶ σύνεσιν, καὶ μὴ παρορῶν ἁμαρτάνοντα, ἀλλὰ θέμενος ἐπὶ σωτηρίᾳ μετάνοιαν…». Δεν λέει η ευχή τιμώρησε αυτόν που αμαρτάνει, αλλά «και δεν παραβλέπεις όποιον αμαρτάνει, αλλά έβαλες για τη σωτηρία του τη μετάνοια».
Ανάλογη είναι και η σκέψη του Μαξίμου Ομολογητού, στο περίφημο έργο του «Κεφάλαια Περί Αγάπης». Εκεί, σε ένα σημείο, ο Μάξιμος αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρεται ο Θεός προς τον άνθρωπο. Γράφει, λοιπόν: «…τόν δέ φαῦλον, δι᾿ ἀγαθότητα ἐλεεῖ, καί ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ παιδεύων ἐπιστρέφει· οὕτω καί ὁ τῇ γνώμῃ ἀγαθός καί ἀπαθής, πάντας ἀνθρώπους ἐξ ἴσου ἀγαπᾶ· τόν μέν ἐνάρετον, διά τε τήν φύσιν καί τήν ἀγαθήν προαίρεσιν· τόν δέ φαῦλον, διά τε τήν φύσιν, καί τήν συμπάθειαν ἐλεῶν ὡς ἄφρονα καί ἐν σκότει διαπορευόμενον». Από τα παραπάνω, είναι, πλέον, εμφανές, πως ο Θεός ελεεί τον φαύλο και με τρόπο παιδευτικό (παιδαγωγικό, όχι τιμωρητικής ανταπόδοσης), τον καθοδηγεί. Αυτός είναι ο τρόπος του Θεού. Ο άλλος, ο τιμωρητικός, είναι ο τρόπος των ανθρώπων, και, κυρίως, όσων θέλουν να επιβληθούν στους συνανθρώπους τους, να τους ελέγχουν και να κρυφοκοιτάζουν τη ζωή τους.
Η Σαμαρείτιδα είναι πονεμένη ύπαρξη. Δεν υπάρχει κακός άνθρωπος, όπως και δεν υπάρχει οντολογία στο κακό αλλά ανυπαρξία, σύμφωνα με τους Πατέρες. Εκείνο που πάσχει δεν είναι η φύση αλλά το πρόσωπο. Σαν πρόσωπα εκπίπτουμε και η προαίρεση χρειάζεται ίαση. Το ίδιο συμβαίνει και στην Σαμαρείτιδα. Έχει ανησυχίες, ανταποκρίνεται στο διάλογο του Χριστού. Ο Χριστός με τον παιδαγωγικό Του τρόπο, αφήνει να ξεδιπλωθεί όλη η υπαρξιακή τοποθέτηση αυτής της γυναίκας για τα πράγματα του κόσμου. Το ξεδίπλωμα φέρνει την εμπιστοσύνη και η εμπιστοσύνη την πίστη ότι αυτός είναι ο Χριστός. Και κάτι πολύ σημαντικό. Είναι ειλικρινής η Σαμαρείτιδα. Σήμερα, στον χώρο της εκκλησίας, δύσκολα συναντάς ειλικρίνεια, κι αυτό συμβαίνει γιατί ο καθένας φοβάται να τσαλακωθεί, να στραβώσει απέναντι στον άλλον. Οι περισσότεροι προβάλλονται ως καθαροί. Η Σαμαρείτιδα ανατρέπει το σκηνικό και λέει στον Χριστό, ναι, δεν έχω άνδρα, αυτή είμαι, έτσι έζησα. Δεν φοβάται να ξεδιπλωθεί, να λερωθεί. Αυτό το εκτιμάει ο Χριστός, εκτιμάει την αγαθή της προαίρεση. Ε, λοιπόν, αυτό ψάχνει στον καθένα και μόλις βρει αγαθή προαίρεση, παίρνει την βρωμερή προαίρεση και σκέψη και την μεταποιεί αγιοπνευματικά.
Ο Χριστός είναι αναρχικός προς τα δεδομένα του κόσμου, την καθαρότητα των ανθρώπων και την ατσαλάκωτη υπόσταση τους. Δεν συμβιβάζεται. Προτιμάει να τσαλακωθεί για να ισιώσει τον άλλον, να τον γιατρέψει, να τον φέρει σε κοινωνία και γεύση μιας ζωής που έχει πνεύμα, έχει ουσία, έχει συνέχεια. Κι όλα αυτά, προκειμένου να σώσει τον άνθρωπο. Τον κάθε άνθρωπο.
Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας
π. Ηρακλής Αθ. Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)