Το πολυπληθές ακροατήριο που γέμισε την αίθουσα εκδηλώσεων του Μορφωτικού Συλλόγου Οξύνειας, για την ομιλία του Ψυχιάτρου και Διδάκτωρος του Πανεπιστημίου Αθηνών, Χρίστου Χ. Λιάπη, με θέμα «Οικονομική Κρίση και Ψυχική Υγεία», κράτησε ζωηρό και αμείωτο το ενδιαφέρον του, καθόλη τη διάρκεια της παρουσίασης, ενώ συμμετείχε ενεργά με ερωτήσεις, μετά το τέλος της ομιλίας του Δρος Λιάπη, ο οποίος συζήτησε για αρκετή ώρα, με τους πολίτες, μοιραζόμενος τους προβληματισμούς του κοινού, πάνω στη σχέση της κρίσης και της επιδείνωσης των ψυχολογικών προβλημάτων αλλά και στις προτάσεις που ο ίδιος διατύπωσε για τη θωράκιση της κοινωνίας των πολιτών απέναντι στα τωρινά ψυχοπιεστικά δεδομένα, καθώς και για τη διαμόρφωση στρατηγικών ανατροπής του υφεσιακού σκηνικού και αναπτυξιακής προοπτικής και αντιμετώπισης των ανισοτήτων που δημιουργεί και εντείνει η παρούσα οικονομική κρίση, στην οποία οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι.
Ο Δρ. Λιάπης, ο οποίος πριν από την ομιλία εκκλησιάστηκε στον Ιερό Ναό του χωριού και μοιράστηκε στιγμές χαλάρωσης αλλά και γόνιμου διαλόγου με τους Οξυνειώτες φίλους του στην όμορφη και γραφική πλατεία, αφού ευχαρίστησε την Πρόεδρο του Μορφωτικού Συλλόγου, κα Ντιβουλία Ευαγγελία, δωρίζοντας συμβολικά στον Σύλλογο τα πρώτα 12 βιβλία για τη δημιουργία της Δανειστικής Βιβλιοθήκης της Οξύνειας και τον Πρόεδρο του Τοπικού Συμβουλίου, κ. Τσιλίκη Δημήτριο, ανέφερε, στην αρχή της ομιλίας του πως «Από την Οξύνεια ξεκινά ένας νέος κύκλος ομιλιών και επαφών μου με τους πολίτες της Επαρχίας Καλαμπάκας και του Νομού των Τρικάλων. Ήδη έχουμε μιλήσει και μοιραστεί απόψεις, σκέψεις και προβληματισμούς σε πολλές εκδηλώσεις στο Λύκειο, στο ΚΑΠΗ και στη Βιβλιοθήκη της Καλαμπάκας. Σήμερα είναι η σειρά της Οξύνειας. Σήμερα είναι η ώρα της Οξύνειας. Δεν πρόκειται για ένα όψιμο ενδιαφέρον παρέμβασής μου στην κοινωνικοπολιτική ζωή της ιδιαιτέρας μου πατρίδος. Υπηρέτησα την ύπαιθρο της Καλαμπάκας και των Τρικάλων, ως Αγροτικός ιατρός, δεκατρία χρόνια πριν, όταν στη χώρα μας επικρατούσαν συνθήκες άκρατης ευμάρειας. Ακόμη και τότε, όμως, ήταν κομβικός ο ρόλος του γιατρού στην προαγωγή της συνολικής υγείας του πληθυσμού και στην πρόληψη της εμφάνισης ψυχικών διαταραχών. Ο ρόλος αυτός αποκτά σήμερα ξεχωριστή βαρύτητα, δεδομένων των ψυχοπιεστικών παραγόντων που διαμορφώνει καθημερινά η οικονομική κρίση η οποία ακόμη μαστίζει την κοινωνία μας, ως σύνολο, καθώς και την καθεμία και τον καθέναν μας ξεχωριστά. Θέλω, στο σημείο αυτό να μου επιτρέψετε μια μικρή αναφορά σε κάτι που νιώθω πως με συνδέει με την Οξύνεια. Εδώ, σε αυτή την ιστορική γωνιά του Δήμου Καλαμπάκας, που είναι ταυτισμένη με την ένδοξη μάχη της Μερίτσας, την πρώτη νικηφόρο αναμέτρηση των αδούλωτων Ελλήνων με τις δυνάμεις κατοχής των Ιταλών, ξυπνούν μέσα μου, ακόμη πιο έντονα, οι οικογενειακές μνήμες του Ήρωα του Ελληνοιταλικού Πολέμου, Υπολοχαγού Δημητρίου Ζιώγα, παππού μου εκ μητρός, ο οποίος θυσιάστηκε για την πατρίδα, πολεμώντας και εκείνος τους Ιταλούς. Το όνομά του, τιμητικά δοσμένο, στο Στρατόπεδο της Καλαμπάκας, λίγο πριν τη στροφή στο Μουργκάνι, με συντροφεύει πάντοτε όταν ανεβαίνω στα όμορφα και αγαπημένα χωριά της Καλαμπάκας.
Φίλες και φίλοι,
Η πατρίδα μας έχει καταφέρει να ξεπεράσει πολλές κρίσεις. Πέρασε σκλαβιές, ξεσηκωμούς, καταστροφές όπως η Μικρασιατική, διαψεύσεις, κατοχές, εμφυλίους διχασμούς. Βγήκε όμως δυνατή. Έτσι θα ξεπεράσει και τη σημερινή κρίση.
Πανοσιολογιώτατε, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας εδώ και να υπογραμμίσω τον ξεχωριστό ρόλο της Εκκλησιάς στην ηθική επαναθωράκιση της κοινωνίας μας απέναντι στην πνευματική διάβρωση που συνεπιφέρει η οικονομική κρίση. Η ευλογία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας Θεοκλήτου, στη σημερινή εκδήλωση, παρότι οι πολλές του υποχρεώσεις δεν επέτρεψαν την παρουσία του, όπως μου ανέφερε τηλεφωνικώς, αποτελεί αναφορά συμβολισμού αλλά και ουσίας, σχετικά με τις συνεκτικότητες αλληλεγγύης που καλείται να διαμορφώσει προστατευτικά η ελληνική κοινωνία, οι πνευματικοί φορείς και οι θεσμοί της. Θα είμαι δίπλα στους πολίτες και κοντά στην κοινωνία, όχι από ακαδημαϊκό ενδιαφέρον για τα προβλήματα της ιδιαιτέρας μου πατρίδας, ούτε από αποκλειστική βούληση καθόδου μου στον στίβο της πολιτικής, αλλά από γνήσια διάθεση συνέχισης της προσφοράς μου. Μιας προσφοράς που ξεκίνησε με τη διαδρομή μου ως Αγροτικού Ιατρού και συνεχίζεται, πάλι μέσα από τον ρόλο του γιατρού και μέσα από την προσφορά υπηρεσιών ψυχικής υγείας από το δεύτερο ιατρείο μου που ξεκινώ στην Καλαμπάκα, παράλληλα με την άσκηση του λειτουργήματός μου στην Αθήνα.
Πάντοτε, σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, μιλούμε για “εθνική κατάθλιψη”. Θα πρέπει, όμως να γίνεται διάκριση ανάμεσα στη θλίψη που μπορεί να προκαλούν οι οικονομικές δυσχέρειες και οι βίαιες προσαρμογές που υφίστανται οι πολίτες, λόγω της οικονομικής στενότητας, της περιστολής των εσόδων, της ανεργίας και της λιτότητας και στην κλινική εκδήλωση κατάθλιψης. Η πρώτη είναι μια φυσιολογική διαδικασία προσαρμογής, ενώ η δεύτερη είναι μια ψυχοπαθολογική κατάσταση.
Η υπερδιάγνωση της κατάθλιψης αποτελεί σημαντικό θέμα, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεως, αλλά εξίσου σημαντικό -και μάλιστα πιο επικίνδυνο- είναι και το ζήτημα της υποδιάγνωσης αυτής.
Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει τόσο οι ψυχίατροι όσο και οι γενικοί γιατροί, καθώς και οι συνάδελφοι των υπολοίπων ειδικοτήτων να είναι πάντα κλινικώς και διαγνωστικώς υποψιασμένοι σχετικά με τις άτυπες μορφές της κατάθλιψης.
Στην προσφάτως δημοσιευθείσα έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ που αφορά το έτος 2014, κατάθλιψη φάνηκε να εμφανίζει το 4,7% του πληθυσµού, ποσοστό αυξηµένο κατά 80,8% σε σχέση µε το ποσοστό του 2009 (2,6%), με τους 3 στους 10 να είναι άντρες και τις 7 στις 10 γυναίκες. Το υπερδιπλάσιο ποσοστό εκδήλωσης κατάθλιψης στις γυναίκες, σε σχέση με τους άντρες, δεν συνδέεται -απαραίτητα- με την οικονομική κρίση, καθώς είναι ούτως ή άλλως διπλάσιος ο επιπολασμός της κατάθλιψης στο γυναικείο φύλο. Προσφέρεται, όμως, ως στατιστικό εύρημα για να υπογραμμίσουμε πως συχνότερα στους άνδρες, ιδιαίτερα μάλιστα εν μέσω της οικονομικής κρίσης και της ανεργίας, η κατάθλιψη εμφανίζεται με λανθάνουσες μορφές, όπως η εκδήλωση ευερεθιστότητας και η καταφυγή στο αλκοόλ, προς τη διαγνωστική εντόπιση των οποίων θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι.
Το 7,6% του πληθυσµού ηλικίας 15 ετών και άνω πάσχει από αγχώδεις διαταραχές, το 1,7% από άλλες ψυχικές διαταραχές και το 1,0% από ανοϊκή διαταραχή ή νόσο Alzheimer.
Το 38,3% εκείνων που απάντησαν με σαφήνεια γύρω από την ψυχική τους υγεία που ήταν και η συντριπτική πλειονότητα, δηλαδή ποσοστό 92,9% επί του συνόλου των ερωτηθέντων, το οποίο αντιστοιχεί στο 35,4% του γενικού πληθυσμού, δήλωσε ότι βίωσε ένα τουλάχιστον από τα αναφερόμενα «αρνητικά» συναισθήµατα, κατά το προσδιορισθέν διάστημα των 2 εβδομάδων πριν από τη διενέργεια της έρευνας- και μάλιστα με συχνότητα ημερών ή και καθημερινά.
Σε σχετική έρευνα που διεξήχθη στην Ισπανία, επιχειρώντας να συγκρίνει τα ποσοστά αύξησης συγκεκριμένων ψυχικών διαταραχών, όπως αυτά διαμορφώνονται προ και κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, βρέθηκε πως η Μείζονα Κατάθλιψη αυξήθηκε κατά 19,4%, η Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή κατά 8,4%, οι σωματόμορφες διαταραχές κατά 7,3% και η εξάρτηση από το αλκοόλ κατά 4,6%.
Βλέπουμε, δηλαδή, πως στη χώρα μας η δυσμενής επίπτωση της οικονομικής κρίσης στην ψυχική υγεία των πολιτών ήταν πολλαπλάσια από την -εκ της κρίσεως- αντίστοιχη αύξηση των ψυχικών διαταραχών στην Ισπανία.
Η κατάθλιψη, πολλές φορές μπορεί να εμφανισθεί με προεξάρχοντα σωματικά ενοχλήματα που επικυριαρχούν στην κλινική εικόνα του ασθενούς ο οποίος προσέρχεται στα εξωτερικά ιατρεία των Νοσοκομείων, ή στις διάφορες δομές Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης, αιτιώμενος -για παράδειγμα- συμπτώματα από το Γαστρεντερικό ή από το Καρδιοαναπνευστικό. Αξίζει δε να υπογραμμίσουμε πως σε αυτές τις εκδηλώσεις της κατάθλιψης υπεισέρχονται και πολλοί διαπολιτισμικοί παράγοντες, καθώς έχει παρατηρηθεί πως η κατάθλιψη έχει την τάση να παρουσιάζεται με σωματικά συμπτώματα, περισσότερο συχνά, σε άτομα προερχόμενα από τα πολιτισμικά περιβάλλοντα των αραβικών και αφρικανικών χωρών, όπως είναι οι πολυαρίθμως εισρέοντες πρόσφυγες, στη χώρα μας.
Επίσης, παρότι είναι αδιαμφισβήτητο -όπως προκύπτει από τα πορίσματα πολλών σχετικών μελετών- πως η οικονομική κρίση έχει αυξήσει τα ποσοστά της κατάθλιψης στον ελληνικό πληθυσμό (και μάλιστα περισσότερο και στατιστικώς σημαντικότερα από όσο έχει αυξήσει την αντίστοιχη συχνότητα των αγχωδών διαταραχών) αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον η ανάλυση ορισμένων επί μέρους στοιχείων των φανερών ή συγκεκαλυμμένων καταθλιπτικών συμπτωμάτων, όπως αυτά ποικίλλουν ανάμεσα σε διάφορες ηλικιακές ή διαφυλετικές ομάδες. Για παράδειγμα, στους άνδρες, είναι αρκετά συχνή η πυροδότηση καταθλιπτικών συμπεριφορικών εκφάνσεων, εξαιτίας της κρίσης, οι οποίες, λαμβάνουν τα υπολανθάνοντα χαρακτηριστικά της ευερεθιστότητας, του αλκοολισμού και της κατάχρησης ουσιών, όπως προαναφέραμε.
Πέρα από τη σύνδεση των δεικτών της ανεργίας με την αύξηση της εγκληματικότητας και της αυτοκτονικότητας, θα πρέπει να εστιάσουμε και σε άλλους ψυχολογικούς δείκτες που σχετίζονται με την εργασία και επηρεάζονται από την οικονομική κρίση και τις συμπιέσεις και μεταλλαγές που αυτή δημιουργεί στις εργασιακές σχέσεις. Τέτοιοι δείκτες είναι το εργασιακό stress και η επαγγελματική εξουθένωση.
Επίσης, παρότι τα ποσοστά του αλκοολισμού δείχνουν να αυξάνονται στις κοινωνίες οι οποίες διάγουν σκληρές οικονομικές κρίσεις, όπως συνέβη με τα κράτη του πρώην Ανατολικού Μπλοκ, στη χώρα μας φαίνεται πως εν μέσω της κρίσης η κατανάλωση αλκοόλ έχει μειωθεί, όπως αντίστοιχα έχουν μειωθεί και τα ποσοστά οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ. Βλέπουμε, δηλαδή, πως λόγω της οικονομικής δυσπραγίας, η τιμή των αλκοολούχων ποτών είχε ήδη καταστεί απαγορευτική ή έστω αποτρεπτική για τους Έλληνες πολίτες, οπότε η αύξηση της φορολογίας στα αλκοολούχα ποτά, ελάχιστα αναμένεται να συντελέσει τόσο στην περαιτέρω μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ, όσο και στην αύξηση των εξ αυτού φορολογικών εσόδων.
Κατ´ ανάλογο τρόπο διαμορφώνεται και το τοπίο σε ότι αφορά το κάπνισμα, με την οικονομική κρίση να προκαλεί αντίρροπες τάσεις στην κατανάλωση τσιγάρων, καθώς οι αγχογόνες οικονομικές συνθήκες τείνουν να αυξήσουν την κατανάλωση τσιγάρων, αλλά οι ανάγκες για μείωση των οικογενειακών εξόδων περιορίζουν την αγορά προϊόντων καπνού. Μέσα σε αυτό το πρίσμα, μπορεί να ερμηνευθεί και η αύξηση της αγοράς στριφτών τσιγάρων.
Τέλος, καθώς μεγάλο ποσοστό των αυτοκτονιών που διαπράττονται στη διάρκεια οικονομικών κρίσεων, γίνονται από άτομα που πάσχουν από τις λεγόμενες άτυπες μορφές της κατάθλιψης, σημειώνουμε εκ νέου πως προς την κατεύθυνση της διάγνωσης των υπολανθανόντων αυτών μορφών της καταθλιπτικής διαταραχής, θα πρέπει ο κάθε κλινικός ιατρός να είναι ευαισθητοποιημένος και να επαγρυπνεί. Την ίδια στιγμή, οι προληπτικές μας παρεμβάσεις πρέπει να δίνουν έμφαση και στην ενδυνάμωση των πολιτισμικών παραγόντων οι οποίοι μπορούν να αυξήσουν την κοινωνική ανθεκτικότητα στην κρίση. Σημαντικό παράγοντα αυτού του είδους αποτελεί ο οικογενειακός ιστός που στις Ευρωπαϊκές χώρες του Νότου συγκροτεί έναν από τους κυρίαρχους υποστηρικτικούς μηχανισμούς.
