Στις 20 Ιουνίου η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του αγίου Νικολάου Καβάσιλα. Εκείνο που ασκεί ιδιαίτερη βαρύτητα στο πρόσωπο του είναι το γεγονός ότι ο Καβάσιλας έγραψε κείμενα για τη Θεία Λειτουργία και τη Θεία Ευχαριστία, προσεγγίζοντας το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας και ερμηνεύοντας τα τελούμενα της Θείας Λειτουργίας. Χαρακτηριστικά είναι τα έργα του ‘’Περὶ τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς’’ και ‘’Ἑρμηνεία τῆς θείας Λειτουργίας’’.
Ο Καβάσιλας άφησε αξιόλογη παρακαταθήκη. Ιδίως τα προαναφερθέντα έργα του για τη Θεία Λειτουργία και Ευχαριστία, εν γένει για τα μυστήρια, μαρτυρούν την ταυτότητα της Εκκλησίας. Πολλοί αναρωτιούνται τι είναι η Εκκλησία. Άλλοι την χαρακτηρίζουν ως θεοίδρυτο οργανισμό, άλλοι ως νοσοκομείο κ.ο.κ.. Θα αποφύγω τους όρους οργανισμός και νοσοκομείο. Δεν αρκούν για να περιγράψουν και να ερμηνεύσουν την ταυτότητα της Εκκλησίας. Ενδεχομένως, ως περιγραφικοί όροι, να προσεγγίζουν την Εκκλησία, όμως εμπίπτουν σε ψυχολογικές διαθέσεις, ιδίως ο χαρακτηρισμός της ως νοσοκομείο. Κι αυτό δεν επαρκεί.
Δεν είναι τυχαίο που οι Πατέρες απέφυγαν να ορίσουν την Εκκλησία. Ίσως προτίμησαν να ζήσουν τα μυστήρια που εκδηλώνονται μέσα στην Εκκλησία, να γευτούν τη μοναδική εμπειρία των μυστηρίων, κι αυτό τους αρκούσε. Εξάλλου, πώς να συγκριθεί το βίωμα ως εκφραστική εμπειρία της εκκλησιαστικής κοινότητας με έναν ορισμό; Πίσω από τις λέξεις, πίσω από τους ορισμούς, υπάρχουν πιο σημαντικά πράγματα, υπάρχουν βιώματα, υπάρχει ζωή, υπάρχει αλήθεια. Ε, αυτό λοιπόν το συναντούσαν οι Πατέρες κάθε φορά που συγκεντρώνονταν στην ευχαριστιακή σύναξη. Αυτή υπήρξε η βεβαίωση τους. Η μετοχή στο μυστήριο.
Ο Καβάσιλας έρχεται τον 14ο αιώνα και τολμάει να ορίσει την Εκκλησία. Βέβαια, δεν εγκλωβίζει τα σημαινόμενα και τελούμενα, τα προσφερόμενα και διαδιδόμενά της, αλλά θέλει να μας δείξει την ταυτότητά της, το νόημά της, την αλήθειά της, καθώς σύμφωνα με τον Μάξιμο Ομολογητή και το τρίπτυχο ‘’σκιά – εικόνα – αλήθεια’’, αλήθεια είναι ‘’ἡ τῶν μελλόντων κατάστασις’’, κι αυτή υπάρχει στη Βασιλεία του Θεού, όπου το μόνο μυστήριο που θα υφίσταται είναι η Θεία Ευχαριστία.
Γράφει λοιπόν ο Καβάσιλας πως ‘’ἡ Ἐκκλησία σηµαίνεται ἐν τοῖς µυστηρίοις’’. Ο Καβάσιλας δηλώνει με τον πιο σαφή και κατηγορηματικό τρόπο την ταυτότητα της Εκκλησίας. Εκκλησία είναι τα μυστήριά της. Το θέμα είναι όμως ποια μυστήρια. Δεν εννοεί τα επτά μυστήρια. Δεν υφίστανται επτά μυστήρια στη ζωή της Εκκλησίας. Αυτά είναι της Δύσης. Στην Εκκλησία όλα είναι μυστήρια. Εδώ, λοιπόν, ο Καβάσιλας μυστήρια εννοεί το κατεξοχήν μυστήριο, τη Θεία Ευχαριστία. Δεν υφίσταται Εκκλησία χωρίς τη Θεία Ευχαριστία. Όλα όσα είναι αλλά και όλα όσα γίνεται η Εκκλησία είναι η Θεία Ευχαριστία, το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Και δεν είναι ιδεολογίες αυτά, ούτε σακραμενταλιστικές πρακτικές. Και κάτι ακόμη σημαντικότερο. Δεν αποτελούν μυστικιστικές τοποθετήσεις αλλά μυσταγωγικές αναφορές στο πρόσωπο του Χριστού.
Όλη η ζωή της Εκκλησίας είναι η Θεία Ευχαριστία. Είναι το κέντρο της ζωής της. Παίρνει το νόημά της από τη σύναξη επί το αυτό. Η Εκκλησία σημαίνεται από τον τρόπο της. Από τον τρόπο που ενεργείται, θα έλεγε ο Μάξιμος Ομολογητής. Και ο τρόπος αυτός είναι ευχαριστιακός.
Προσφέρουμε τα Τίμια Δώρα στον Χριστό και ο Ίδιος προσφέρεται σ’ εμάς. Εμείς οι χριστιανοί τρώμε και πίνουμε τον Θεό μας. Μας το ζήτησε ο Ίδιος. Κι αυτό δεν είναι απλά και μόνο ένας τρόπος συνάντησης προσώπων και μάλιστα απροϋπόθετος, αλλά συγκαταβαίνει στη σωματικότητα του Χριστού, σωματικότητα που η σύνολη αρχαιοελληνική φιλοσοφία αντιμετώπισε με έντονη καχυποψία. Ποιος θα τολμούσε να πει στον Πλωτίνο πως ο Θεός τρώγεται;
Εκκλησία δεν είναι ο χώρος στον οποίο πρέπει να παρευρεθεί κάποιος. Απέχει από συμβατικότητες. Δεν της ταιριάζει κάτι τέτοιο. Δεν είναι ένα σύστημα ιδεών, ένα σύνολο ιδεολογημάτων και φιλοσοφικών ενατενίσεων.
Ένα μέρος στο οποίο παρευρίσκονται καλοί χριστιανοί. Και φυσικά, δεν είναι η επιβεβαίωση μιας ατομικής ευλάβειας, καθότι κάθε τι ατομικό στην Εκκλησία δεν έχει θέση, αφού η Λειτουργία είναι συνυφασμένη με την κοινωνική, συλλογική καταξίωση του ανθρωπίνου προσώπου στα πρόσωπα των άλλων συμμετεχόντων αλλά και όλων μαζί στο πρόσωπο του Χριστού. Αυτό, ως λειτουργική έκφανση, μας δείχνει πως η συλλογικότητα και η συνύπαρξη σηματοδοτούν το δρόμο της σωτηρίας, το δρόμο της Βασιλείας του Θεού.
Η Θεία Λειτουργία εκφράζει ένα ήθος. Αυτό το ήθος της βρίσκεται πάνω από κάθε ηθικό νόμο, ηθική διδασκαλία και τάξη. Στη Θεία Λειτουργία υπάρχει ένας τρόπος. Δεν υπάρχουν πολλοί τρόποι. Ένας είναι ο τρόπος∙ ο τρόπος του καθαρισμού από λογισμούς και αρνητικά πάθη, της εξομολογητικής έκφρασης, της αυτογνωσίας του ειδεχθούς προσώπου, της μετάνοιας, της συγχώρησης, της θέας του άλλου ως αδελφού, της κοινής συνύπαρξης και συμμετοχής στα μυστήρια του Θεού. Αλλιώς, πώς αυτό το ήθος, αυτή η ζωή (ως βίωμα) θα μυσταγωγήσει και θα βεβαιώσει τον Χριστό στη σωματικότητα και στην ψυχή του ανθρωπίνου προσώπου;
Πρεσβύτερος Ηρακλής Αθ. Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)
Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας