O Nασίμ Ταλέμπ γράφει για το φαινόμενο του «Μαύρου Κύκνου», το οποίο περιγράφει ως την επέλευση ενός εξαιρετικά απίθανου γεγονότος. Σήμερα, ως μαύρο κύκνο μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τον κορωνοϊο διότι ο κόσμος και οι κυβερνήσεις βρέθηκαν παντελώς απροετοίμαστες να αντιμετωπίσουν αυτό το φαινόμενο. Και καθώς ο κορωνοϊός εξαπλώνεται, γίνεται όλο και πιο δυσεξήγητος. Για αυτό και αρκετοί πολίτες ανατρέχουν σε απλοϊκές και συχνά συνωμοσιολογικές θεωρίες για να βρουν εξηγήσεις.
Πριν από μερικές μέρες μίλησα με δύο φίλους γιατρούς οι οποίοι μου μετέφεραν, με ανησυχία, ένα συνωμοσιολογικό κλίμα σχετικά με την προέλευση του ιού, τους νεκρούς που δήθεν δεν υπάρχουν, τις ύποπτες δήθεν ενέργειες των κυβερνήσεων, κ.ο.κ. που εισέπρατταν από πολλούς ασθενείς τους. Στην αρχή, ομολογώ, ούτε εγώ έδινα σημασία. Αλλά με την πάροδο του χρόνου εισπράττω και εγώ όλο και περισσότερα παρόμοια μηνύματα. Διαπιστώνω, λοιπόν, ένα «υπόγειο ρεύμα» το οποίο σήμερα είναι σχετικά περιορισμένο, αλλά δυστυχώς αυξάνεται ώστε να θεωρούνται αυτές οι συνωμοσιολογίες ως υπαρκτό φαινόμενο. Αν σε αυτό προσθέσουμε και την οικονομική κρίση που απειλεί χιλιάδες συμπολίτες μας με ακραία φτωχοποίηση, τότε παρουσιάζεται δυνητικά ένα εκρηκτικό κοινωνικό κοκτέιλ.
Το πρόβλημα με αυτά τα «υπόγεια ρεύματα» είναι ότι γίνονται αντιληπτά μόνο όταν φτάσει το κύμα στην ακτή της αστικής κοινωνίας. Για παράδειγμα, τα ψέματα και οι θεωρίες συνωμοσίας του Τραμπ για την «Αμερική του Ομπάμα» υποτιμήθηκαν από το επιτελείο των Δημοκρατικών το 2012 με αποτέλεσμα ένα μεγάλο κομμάτι Αμερικανών να πειστεί από αυτά και να ψηφίσει Τραμπ – ή τουλάχιστον να μην ψηφίσει Χίλαρι. Το ίδιο κάνει και τώρα με τον «κινεζοιό», όπως τον αποκαλεί.
Σε παρόμοιο μήκος κύματος κινούνται και ορισμένες δικές μας, Ελληνικές, πολιτικές δυνάμεις (εντός και εκτός Βουλής) που ποντάρουν σε θεωρίες συνωμοσίας για να κερδίσουν ψήφους. Είναι αυτοί που δίνουν απλοϊκές και εύπεπτες εξηγήσεις για να συσπειρώσουν την βάση τους, να προσελκύσουν νέους ψηφοφόρους και να απεικονίσουν τους πολιτικούς αντιπάλους τους ως συνενόχους μιας παγκόσμιας κρίσης.
Παρατηρώ ότι πολλοί, ιδιαίτερα το σοβαρό κομμάτι της κοινωνίας, υποτιμούν αυτούς που ασπάζονται, ή έστω επηρεάζονται, από αυτές τις θεωρίες. Τους θεωρούν αφελείς, ευκολόπιστους. Δυστυχώς, όμως, η ταχύτητα με την οποία οι συνωμοσίες βρίσκουν ευήκοα ώτα στην Ελλάδα είναι άκρως ανησυχητική. Κάπως έτσι πολλοί υποτιμούσαν την συνωμοσιολογία και τις εθνικιστικές κορώνες της ακροδεξιάς και βρέθηκε με 7% στο κοινοβούλιο.
Εάν η σημερινή ύφεση αγγίξει το 10% φέτος, όπως πολλοί οικονομικοί οργανισμοί προεξοφλούν, θα είναι ένα καίριο χτύπημα για πολλούς Έλληνες. Και, όπως λέγεται, το άδειο στομάχι οδηγεί σε κάκιστες πολιτικές επιλογές. Η συνωμοσιολογία είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που μπορεί να δημιουργήσει καινούργια πολιτικά εκτρώματα. Είναι μέγιστο λάθος να την υποτιμήσουμε. Κάθε άλλο. Πρέπει να την χτυπήσουμε τώρα όσο είναι ακόμα αρχή. Αλλιώς να μην απορήσουμε αν παρασυρθεί και ένα υγειές κομμάτι της κοινωνίας που είναι βαριά πληγωμένο και ψάχνει απεγνωσμένα για σωσίβια. Οι συνωμοσιολογίες είναι κατά της κοινωνίας και υπερ λίγων οικονομικών και πολιτικών παραγόντων. Ας το προλάβουμε αυτή την φορά, είναι στο χέρι μας.